بحران آب در ایران وارد مرحله‌ای شده که چندین استان، از جمله تهران، مشهد و کرمان، با شرایط اضطراری و در برخی موارد «جیره‌بندی عملی» روبه‌رو شده‌اند. در پایتخت، معاون شرکت آب منطقه‌ای می‌گوید سدهای استان به «حجم استراتژیک» خود رسیده‌اند.
راما حبیبی، معاون شرکت آب منطقه‌ای تهران، شنبه اول آذر اعلام کرد مخازن سدهای پایتخت به سطحی رسیده‌اند که برداشت بیشتر از آن می‌تواند ایمنی سدها و شبکه تامین را با خطر مواجه کند.
او گفت: «نمی‌توانم بگویم سدهای تهران به حجم مرده رسیده‌اند اما تقریبا در سطحی قرار گرفته‌اند که کمتر از آن، حجم استراتژیک محسوب می‌شود و این حجم باید در سد باقی بماند.»
به گفته حبیبی، هیچ یک از سدهای پایتخت هنوز از مدار خارج نشده‌اند اما برخی به سطحی رسیده‌اند که حتی امکان برداشت فنی از آن وجود ندارد.
«حجم استراتژیک» به بخشی از ذخیره مخزن گفته می‌شود که برای مدیریت بحران در دوره‌های شدید خشکسالی یا سیلاب نگهداری می‌شود و مصرف روزمره از آن مجاز نیست.
بر اساس آمارهای رسمی، تهران اکنون ششمین سال خشکسالی متوالی را تجربه می‌کند.
ذخیره سد لتیان به پایین‌ترین سطح در ۶۰ سال اخیر رسیده و سد کرج نیز کمتر از ۱۰ درصد ظرفیت خود را داراست. در نتیجه، ۷۰ درصد آب تهران از منابع زیرزمینی تامین می‌شود؛ منابعی که فشار سنگینی بر سفره‌های آبخوان وارد کرده‌اند و بسیاری از آنها در آستانه فرونشست قرار دارند.
مدیریت فشار آب در تهران
عیسی بزرگ‌زاده، سخنگوی صنعت آب کشور، اعلام کرد «مدیریت فشار آب» همچنان یکی از ابزارهای اصلی وزارت نیرو برای به تعویق انداختن بحران آب در پایتخت است و افت فشار آب در مناطق مختلف تهران ادامه دارد.
بزرگ‌زاده گفت که کاهش فشار آب از نیمه‌شب تا ساعات نزدیک به صبح، زمانی که مصرف کمتر است، اعمال می‌شود و در طول روز نیز این مدیریت با شدت کمتری ادامه دارد.
او هشدار داد در صورتی که شهروندان به درخواست وزارت نیرو برای کاهش ۱۰ درصدی مصرف پاسخ ندهند، احتمال دارد مدیریت فشار از محدوده زمانی فعلی خارج شده و به ساعات دیگری از شبانه‌روز نیز گسترش یابد.
کاهش شدید بارندگی؛ ۲۰ استان بدون بارش
محمد جوانبخت، مدیرعامل شرکت مدیریت منابع آب ایران اعلام کرد در ۵۰ روز گذشته فقط ۳.۵ میلی‌متر بارندگی در کشور ثبت شده است؛ رقمی که تنها ۱۸ درصد میانگین نرمال بارش محسوب می‌شود.
به گفته او، در ۲۰ استان کشور هیچ بارشی رخ نداده و سال آبی گذشته پنجمین سال خشک پی در پی ایران بوده است.
جوانبخت گفت: «سال گذشته تهران و بندرعباس کم‌آب‌ترین دوران در تاریخ بهره‌برداری خود را پشت سر گذاشتند.»
کاهش ۴۰ درصدی بارندگی‌ها باعث شده سدهای کشور کمترین میزان آب را در بیش از یک دهه گذشته داشته باشند.
مشهد، آغاز جیره‌بندی و پایان ذخیره سدها
نصرالله پژمانفر، رییس کمیسیون اصل ۹۰ مجلس، ۳۰ آبان اعلام کرد در مشهد «سد دوستی دیگر آبی برای انتقال ندارد و آب سدهای مشهد به صفر رسیده است».
او تایید کرد که این کلان‌شهر اکنون در شرایط جیره‌بندی قرار دارد.
پژمانفر کمبود آب را ناشی از «سوءمدیریت و نبود آبخیزداری و آبخوان‌داری» دانست و گفت که ظرفیت حوضه‌های آبریز کشور حدود ۴۰۰ میلیارد مترمکعب است اما بخش زیادی از این آب به‌دلیل نبود برنامه‌ریزی از کشور خارج می‌شود.
کرمان، فروریختن قنات‌ها و «مرگ تدریجی» در یکی از خشک‌ترین استان‌ها
گزارش‌های میدانی از استان کرمان تصویری از فروپاشی تدریجی حیات در این منطقه ارائه می‌دهند.
قنات‌ها در حال خشک شدن هستند، آب‌های زیرزمینی تلخ و شور شده‌اند، باغ‌ها و اراضی کشاورزی از بین رفته‌اند و بخش وسیعی از حیات‌وحش در خطر نابودی است.
در بسیاری از مناطق، آب تنها از طریق تلمبه‌های فرسوده جاری است و مصرف بی‌رویه در بخش خانگی و کشاورزی همچنان ادامه دارد.
کارشناسان می‌گویند ادامه آبیاری غرقابی، الگوی کشت نامتناسب با اقلیم و برداشت بیش از حد از سفره‌های زیرزمینی، وضعیت را به سطح «مرگ اکوسیستم» رسانده است.
خشکسالی، سوءمدیریت یا ترکیبی از هر دو؟
اگرچه بسیاری از مقام‌ها خشکسالی را علت اصلی بحران می‌دانند، کارشناسان منابع آب بر این باورند که سوءمدیریت، توسعه بی‌ضابطه شهرها، بارگذاری‌های سنگین و نبود برنامه‌ریزی برای مدیریت مصرف، نقش اصلی را در این وضعیت دارد.
استخراج بی‌رویه آب از هزاران چاه حاشیه تهران، هدررفت گسترده آب در شبکه توزیع، توسعه کولونی‌های ساختمانی، صدور مجوزهای گسترده شهرک‌سازی و سهم اندک فناوری‌های نوین در مدیریت مصرف، همگی از دلایل تشدید بحران هستند.
کارشناسان حوزه آب تاکید دارند که ادامه روند کنونی می‌تواند تامین آب را برای ۳۰ تا ۵۰ درصد جمعیت تهران در یک بازه زمانی پنج تا ۱۰ ساله ناممکن کند.
برخی نیز هشدار داده‌اند در صورت نبود بارندگی موثر در زمستان پیش رو، کشور ممکن است وارد فاز گسترده‌تری از جیره‌بندی و حتی «تخلیه موضعی» برخی مناطق شود.
رسانه‌ها در ایران شنبه اول آذر ماه از قول مهدی یونسی رستمی، استاندار مازندران نوشتند که بر اساس «بررسی‌های امنیتی»، علت آتش‌سوزی در منطقه الیت مرزن‌آباد در استان مازندران، «عامل انسانی» بوده است.
هم‌زمان خبرگزاری فارس نیز از قول رضا افلاطونی، معاون وزیر جهاد کشاورزی و رییس سازمان جنگل‌ها نوشت که «به احتمال زیاد عامل آتش‌سوزی انسانی است».
این مقام مسئول در پاسخ به فرضیه «دخالت زمین‌خواران در آتش‌سوزی جنگل الیت»، گفت: «گروه‌های کارشناسی در محل حضور دارند و منشا دقیق حادثه را بررسی می‌کنند. با این حال شواهد اولیه، احتمال دخالت عامل انسانی را تقویت می‌کند.»
فرضیه دخالت عامل انسانی به‌طور در آتش‌سوزی‌هایی که جنگل‌های ایران را در نقاط مختلف کشور می‌سوزانند، مطرح می‌شود.
این در حالی است که عمده انتقادات از مقام‌های مسئول در این زمینه، بی‌توجهی در رسیدگی فوری به وضعیت و انجام اقدام مناسب است.
سینا قنبرپور، روزنامه‌نگار، پیش از این در گفت‌وگو با ایران‌اینترنشنال درباره آتش‌سوزی‌ها در جنگل‌های ایران گفت: «در ایران هیچ‌گاه در آتش‌سوزی‌های جنگل شاهد اقدام سریع و واکنش مناسب نبوده‌ایم. در سالی که می‌دانیم بارش کم بوده و خشکی بیشتری در جنگل‌های کشور بوده و آتش‌سوزی محتمل است، شاهد هستیم که حوادث به‌سرعت پیشروی می‌کند و در قبال آن شاهد هیچ اقدام مناسبی از سوی مسئولان نیستیم.»
از سوی دیگر استفاده از واژه «علفزار» برای آتش‌سوزی جنگل‌های الیت منطقه چالوس از سوی محمدجعفر قائم‌پناه، معاون اجرایی مسعود پزشکیان در شبکه ایکس، با واکنش گسترده کاربران مواجه شد.
بسیاری از او انتقاد کرده‌اند که با استفاده از این واژه، قصد دارد این آتش‌سوزی را بی‌اهمیت جلوه دهد.
معاون اجرایی پزشکیان نوشت: «پیگیر آتش‌سوزی علفرازهای [علفزارهای] کوه‌های الیت منطقه چالوس هستیم.»
او در پاسخ به انتقاد یک کاربر هم نوشت: «به جای ایراد بر کلمات، بر محتوا توجه کنید که هر جای این سرزمین آتش بگیرد چه جنگل‌های هیرکانی، چه درختان بلوط زاگرس، چه علفزارهای کوه‌ها و حتی کویر نمک، همه تلاش کنیم آب بر آتش سرزمینمان بریزیم نه اینکه بیان آتشین بر روی کلمات نوشته بر فضای مجازی بریزیم.»
کاربر دیگری نیز در انتقاد از معاون پزشکیان نوشت: «یکی از کهن‌ترین جنگل‌های کره زمین را می‌گویند علفزار ... چوب‌های این را هم صادر کردید؟ هیرکانی کی تبدیل به علفزار شد؟»
درخواست کمک از ترکیه و روسیه
شینا انصاری، رییس سازمان حفاظت محیط زیست خبر داد که دو فروند هواپیمای اطفای حریق به همراه یک بالگرد و هشت نیروی متخصص از ترکیه به منطقه جنگلی الیت اعزام می‌شوند.
انصاری گفت: «در صورت نیاز، از روسیه برای مهار آتش‌سوزی جنگل چالوس کمک می‌گیریم.»
مرحله دوم آتش‌سوزی در جنگل‌های الیت مرزن‌آباد از شنبه هفته گذشته آغاز شده و همچنان ادامه داد. ۲۹ آبان وزش باد دامنه آتش‌سوزی را گسترش داد.
به گفته استاندار مازندران حدود هشت هکتار از جنگل‌های این منطقه درگیر آتش سوزی شده است.
هرچند مقام‌های جمهوری اسلامی زمان آغاز آتش‌سوزی در جنگل الیت را ۲۴ آبان اعلام کرده‌اند، اما بررسی گزارش‌ها نشان می‌دهد این منطقه دست‌کم از ۱۱ آبان تاکنون درگیر حریق بوده است.
بر اساس گزارشی که روزنامه شرق منتشر کرد، طی دو روز پنج‌شنبه و جمعه ۲۹ و ۳۰ آبان، به‌دلیل شدت دود و کاهش دید، امکان انتقال نیروهای انسانی به محدوده وجود نداشته است: «روز گذشته (جمعه ۳۰ آبان)، یک فروند هواپیمای ایلوشن با ظرفیت آب‌گیری ۴۰ تن، از تهران اعزام و وارد منطقه شد و محموله آب را روی کانون آتش تخلیه کرد.»
در این گزارش آمده است: «داوطلبان به مدیران گفته بودند نیاز به بالگرد آب‌پاش است اما آنها گفته بودند تشویش اذهان عمومی نکنید. همین بی‌توجهی‌ها باعث شد که آتش به دره‌های مختلف سرایت کند.»
آتش‌سوزی در جنگل‌های ایران پدیده‌ای مسبوق به سابقه است و در گذشته نیز به‌دلیل نبود اعتبار، تجهیزات و نیروهای متخصص و همچنین ناهماهنگی میان دستگاه‌های مختلف جمهوری اسلامی، مهار آن با دشواری‌های جدی همراه بوده است.
