مسعود پزشکیان: در مدیریت تهران گیر کردیم
فاطمه مهاجرانی، سخنگوی دولت پزشکیان در روزنامه ایران نوشت: «انتظار دولت این است که ملت بداند و درک کند که دولت از خود آنان است. دولت دردشان را می‌فهمد و برای رفع این مشکلات تلاش می‌کند.» او افزود: «ملت بداند ما برای حل مشکلات آنان تلاش می‌کنیم، حتی اگر تلاشمان موفقیت‌آمیز نباشد.»
رسانه‌ها در آمریکا به نقل از منابع آگاه خبر داده‌اند که دولت دونالد ترامپ در حال بررسی اعمال محدودیت‌های گسترده سفر برای شهروندان ده‌ها کشور است. براساس این گزارش‌ها، در صورت عملی شدن این طرح، شهروندان ۱۰ کشور از جمله ایران به‌هیچ‌وجه نخواهند توانست به ایالات متحده سفر کنند.
ابتدا روزنامه نیویورک‌تایمز خبر داد که دولت دونالد ترامپ در حال بررسی ممنوعیت گسترده سفر برای شهروندان ۴۳ کشور است، اقدامی که به گفته مقامات آگاهی که این روزنامه نامشان را اعلام نکرد، محدودتر از ممنوعیت‌های اعمال‌شده در دوره نخست ریاست‌جمهوری ترامپ خواهد بود.
سپس رویترز گزارش داد این تصمیم هنوز نهایی نشده اما براساس یادداشت‌هایی که مشاهده کرده، محدودیت‌ها برای شهروندان ۴۱ کشور در نظر گرفته شده است.
براساس این گزارش‌ها، یک فهرست پیشنهادی که از سوی مقامات دیپلماتیک و امنیتی ایالات متحده تهیه شده، کشورها را به سه دسته تقسیم می‌کند:
🔴 فهرست قرمز شامل ۱۱ کشور است که شهروندان آنها به‌طور کامل از ورود به ایالات متحده منع خواهند شد. این کشورها عبارت‌اند از: ایران، افغانستان، بوتان، کوبا، لیبی، کره شمالی، سومالی، سودان، سوریه، ونزوئلا و یمن.
🟠 فهرست نارنجی شامل ۱۰ کشور است که محدودیت‌های شدیدی بر سفر شهروندان آنها اعمال می‌شود، اما ورود آنها به‌طور کامل ممنوع نخواهد شد. به‌عنوان مثال، مسافران تجاری ثروتمند از این کشورها ممکن است اجازه ورود به خاک آمریکا را داشته باشند، اما اغلب ویزاهای مهاجرتی و توریستی برای شهروندان این کشورها تعلیق خواهند شد. همچنین، مصاحبه حضوری برای دریافت ویزا برای اتباع این کشورها اجباری خواهد شد. در این فهرست نیز ۱۰ کشور بلاروس، اریتره، هائیتی، لائوس، میانمار، پاکستان، روسیه، سیرالئون، سودان جنوبی و ترکمنستان قرار دارند.
🟡 فهرست زرد شامل ۲۲ کشور است که به آنها ۶۰ روز فرصت داده می‌شود تا «نقص‌های شناسایی‌شده» را اصلاح کنند. در غیر این صورت، ممکن است به یکی از دو فهرست بالا منتقل شوند. این کشورها شامل آنگولا، آنتیگوا و باربودا، بنین، بورکینافاسو، کامبوج، کامرون، کیپ ورد، چاد، جمهوری کنگو، جمهوری دموکراتیک کنگو، دومینیکا، گینه استوایی، گامبیا، لیبریا، مالاوی، مالی، موریتانی، سنت کیتس و نویس، سنت لوسیا، سائوتومه و پرنسیپ، وانواتو و زیمبابوه می‌شود.
مقام‌های آگاهی که با نیویورک‌تایمز و رویترز صحبت کرده‌اند و به‌دلیل حساسیت موضوع نخواسته‌اند نامشان فاش شود، تاکید کرده‌اند که این فهرست هنوز قطعی و نهایی نشده و ممکن است تا زمان ارائه به کاخ سفید تغییراتی در آن ایجاد شود.
در حال حاضر، مقامات سفارتخانه‌های آمریکا، دفاتر منطقه‌ای وزارت امور خارجه و متخصصان امنیتی از سایر نهادهای دولتی و اطلاعاتی در حال بررسی این پیش‌نویس هستند. این طرح هنوز نیازمند تایید مقامات ارشد دولت، از جمله مارکو روبیو، وزیر امور خارجه آمریکا است.
تشابه با سیاست‌های مهاجرتی قبلی ترامپ
این اقدام یادآور ممنوعیت سفر برای شهروندان برخی کشورها به ایالات متحده در دوره اول ریاست‌جمهوری ترامپ است. در آن زمان ورود شهروندان هشت کشور از جمله ایران به ایالات متحده محدود شد. این سیاست چندین بار اصلاح شد و در نهایت دیوان عالی ایالات متحده در سال ۲۰۱۸ آن را تایید کرد.
دستور اجرایی جدید ترامپ و تشدید غربالگری امنیتی
در ۲۰ ژانویه ۲۰۲۵، ترامپ یک فرمان اجرایی جدید صادر کرد که بررسی‌های امنیتی را برای ورود اتباع خارجی به آمریکا تشدید می‌کند.
این فرمان از اعضای کابینه خواسته است که تا ۲۱ مارس فهرستی از کشورهایی که باید سفر از آنها به‌طور کامل یا جزئی تعلیق شود، ارائه دهند. این فهرست بر اساس این معیار اصلی تنظیم می‌شود که فرایندهای نظارتی و غربالگری مهاجرتی این کشورها «ناکافی» تلقی شده است.
ممنوعیت جدید بخشی از برنامه گسترده‌تری برای مهار مهاجرت است که ترامپ آن را از آغاز دومین دوره ریاست‌جمهوری خود در دستور کار قرار داده است.
او در یک سخنرانی در اکتبر ۲۰۲۳ اعلام کرده بود که قصد دارد محدودیت‌هایی را برای غزه، لیبی، سومالی، سوریه، یمن و «هر منطقه دیگری که تهدیدی برای امنیت آمریکا تلقی شود»، اعمال کند.
این سیاست می‌تواند تاثیرات گسترده‌ای بر مهاجرت، روابط دیپلماتیک و اقتصاد کشورهای هدف داشته باشد.
منتقدان احتمالاً این اقدام را تبعیض‌آمیز و محدودکننده آزادی‌های بین‌المللی خواهند دانست. اما طرفداران ترامپ و سیاست‌های مهاجرتی او، این محدودیت‌ها را گامی ضروری برای حفظ امنیت ملی آمریکا توصیف خواهند کرد.
عدم شفافیت درباره سرنوشت دارندگان ویزا و گرین کارت
هنوز مشخص نیست که آیا افرادی که پیش‌تر ویزای ورود به آمریکا دریافت کرده‌اند، از این ممنوعیت معاف خواهند بود یا ویزاهای آنها نیز لغو خواهد شد. همچنین، وضعیت دارندگان گرین کارت که به آنها امکان اقامت دائم قانونی در آمریکا را می‌دهد، مشخص نیست.
یک نمونه مرتبط، لغو گرین کارت محمود خلیل، یک دانشجوی سابق دانشگاه کلمبیا است که متولد سوریه و فلسطینی‌تبار است. دولت آمریکا دلیل این اقدام را نقش خلیل در رهبری اعتراضات دانشگاهی علیه جنگ اسرائیل در غزه عنوان کرده و آن را رفتاری یهودستیزانه دانسته است. این اقدام بحث‌های حقوقی جدیدی درباره پیامدهای ممنوعیت‌های مهاجرتی ایجاد کرده است.
دلایل انتخاب برخی کشورها در فهرست و ابهامات موجود
نیویورک‌تایمز نوشته است برخی از کشورهایی که در فهرست‌های قرمز و نارنجی قرار گرفته‌اند، در ممنوعیت‌های دوره اول ترامپ نیز حضور داشتند. این کشورها عمدتا مسلمان، فقیر و دارای دولت‌های ضعیف یا فاسد هستند.
اما دلیل افزوده شدن برخی کشورها مانند بوتان به این فهرست مشخص نیست. این کشور کوچک میان چین و هند واقع شده است، در حالی که هیچ‌یک از این دو کشور در فهرست ممنوعیت‌های پیشنهادی قرار ندارند.
از سوی دیگر، ممنوعیت ورود شهروندان روسیه پرسش‌های جدیدی را مطرح کرده است. در حالی که دولت روسیه به فساد شهرت دارد، اما ترامپ همواره تلاش کرده است سیاست خارجی آمریکا را در جهت روابط دوستانه‌تر با مسکو پیش ببرد.
تصمیم برای افزودن ونزوئلا نیز ممکن است بر بهبود روابط اخیر میان این کشور و ایالات متحده تاثیر بگذارد. این روابط برای سیاست‌های مهاجرتی ترامپ، از جمله بازگرداندن مهاجران غیرقانونی ونزوئلایی، اهمیت دارد.
نوسان در سیاست‌ها
جو بایدن، رییس‌جمهوری پیشین آمریکا، هنگامی که در ژانویه ۲۰۲۱، به‌عنوان رییس‌جمهوری وارد کاخ سفید شد با صدور فرمانی این ممنوعیت‌ها را لغو کرد و آنها را «لکه‌ای سیاه بر وجدان ملی آمریکا» و «ناسازگار با سنت دیرینه آمریکا در استقبال از مردم با هر دین و عقیده» خواند.
اما ترامپ در دستور اجرایی اخیر خود تاکید کرده است که وضع این ممنوعیت‌ها برای حفاظت از شهروندان آمریکایی ضروری است.
او می‌گوید که این سیاست‌ها «از ورود افراد خارجی که قصد ارتکاب حملات تروریستی، تهدید امنیت ملی، ترویج ایدئولوژی‌های نفرت‌انگیز یا سوءاستفاده از قوانین مهاجرتی آمریکا را دارند، جلوگیری خواهد کرد.»
رسانه‌های آمریکا به نقل از منابع آگاه گزارش دادند دولت ترامپ قصد دارد برای شهروندان بیش از ۴۰ کشور، از جمله ایران، افغانستان، سوریه، کوبا و کره شمالی مقررات محدودیت سفر به آمریکا اعمال کند.
بنیاد دفاع از دموکراسی‌ها در گزارشی جامع و مفصل، با تشریح یک نقشه راه و استراتژی برای خلع سلاح هسته‌ای جمهوری اسلامی، تاکید کرد خلع سلاح هسته‌ای حکومت ایران تنها راه حفظ امنیت آمریکا و متحدانش است.
ارد کیتری، آندره آ استریکر، و بهنام بن طالب‌لو، نویسندگان این گزارش که جمعه ۲۴ اسفند منتشر شد، استدلال کرده‌اند که هرگونه توافق با جمهوری اسلامی باید از سطح خلع سلاح فراتر رود و به صورت قابل راستی‌آزمایی بر برچیدن کامل توانایی‌های تهران در غنی‌سازی اورانیوم و تولید پلوتونیوم و برنامه موشکی آن متمرکز شود.
در این گزارش با اشاره به اینکه خطر ناشی از برنامه هسته‌ای تهران از «ایدئولوژی انقلابی» جمهوری اسلامی و «سیاست خارجی بی‌ثبات‌کننده» آن جدایی‌ناپذیر است، گفته شده است: «برنامه موشکی جمهوری اسلامی، سابقه تهران در صدور تروریسم و تلاش آن برای جلوگیری از صلح در منطقه، ضرورت رسیدن به توافقی را ایجاد می‌کند که این تهدیدات درهم تنیده را مورد توجه قرار می‌دهد.»
تاریخچه برنامه هسته‌ای ایران؛ از همکاری‌های اولیه تا بحران بین‌المللی
بر اساس گزارش بنیاد دفاع از دموکراسی‌ها، برنامه هسته‌ای ایران ریشه در همکاری‌های اولیه این کشور با آمریکا در چارچوب پروژه "اتم برای صلح" در دهه ۱۹۵۰ دارد. اما پس از انقلاب اسلامی ۱۹۷۹، این برنامه دستخوش تغییرات گسترده‌ای شد و ماهیت آن با ابهامات بسیاری همراه شد.
در سال‌های بعد، تلاش جمهوری اسلامی برای دستیابی به فناوری غنی‌سازی اورانیوم، تنش‌های گسترده‌ای را در سطح بین‌المللی برانگیخت. در دهه ۲۰۰۰، گزارش‌های اطلاعاتی و بررسی‌های آژانس بین‌المللی انرژی اتمی (IAEA) نشان داد که حکومت ایران به‌طور مخفیانه در حال توسعه برنامه هسته‌ای خود است. این موضوع به وضع تحریم‌های شدید اقتصادی و دیپلماتیک علیه این کشور منجر شد.
در سال ۲۰۱۵، توافق هسته‌ای موسوم به برجام میان جمهوری اسلامی و قدرت‌های جهانی منعقد شد که طی آن حکومت ایران در ازای رفع بخشی از تحریم‌ها، محدودیت‌هایی را بر برنامه هسته‌ای خود پذیرفت. اما در سال ۲۰۱۸، دونالد ترامپ آمریکا را از این توافق خارج و تحریم‌های شدیدی علیه حکومت ایران اعمال کرد. در پاسخ، جمهوری اسلامی نیز تعهدات خود را به‌تدریج کاهش داد و سطح غنی‌سازی اورانیوم را افزایش داد.
وضعیت کنونی؛ ایران در آستانه توانمندی هسته‌ای؟
در گزارش بنیاد دفاع از دموکراسی‌ها تاکید شده است که جمهوری اسلامی در حال حاضر در موقعیتی قرار گرفته که به‌عنوان یک کشور «آستانه‌ای» شناخته می‌شود؛ به این معنا که این کشور دانش و مواد لازم برای تولید سلاح هسته‌ای را در اختیار دارد، اما هنوز تصمیم سیاسی برای انجام این کار را اتخاذ نکرده است.
در حال حاضر، ایران دارای مقادیر زیادی اورانیوم غنی‌شده با خلوص ۶۰ درصد است که به‌میزان قابل توجهی از سقف تعیین‌شده در برجام (۳.۶۷ درصد) فراتر می‌رود. علاوه بر این، این کشور تعداد سانتریفیوژهای پیشرفته خود را در تأسیسات نطنز و فردو افزایش داده و همکاری‌های خود را با آژانس بین‌المللی انرژی اتمی به‌شدت محدود کرده است.
واکنش‌ها و مواضع بین‌المللی؛ آمریکا، اروپا، چین و روسیه در برابر ایران
در گزارش بنیاد دفاع از دموکراسی‌ها مواضع بازیگران کلیدی در قبال برنامه هسته‌ای جمهوری اسلامی متفاوت ارزیابی شده است:
تهدیدات و خطرات؛ آیا درگیری نظامی اجتناب‌ناپذیر است؟
بنیاد دفاع از دموکراسی‌ها در گزارش خود هشدار داده است که ادامه پیشروی جمهوری اسلامی در برنامه هسته‌ای می‌تواند احتمال یک درگیری نظامی را افزایش دهد. اسرائیل طی ماه‌های اخیر بر شدت حملات لفظی خود علیه جمهوری اسلامی افزوده و انجام حملات پیش‌دستانه را در دستور کار قرار داده است. هم‌زمان، آمریکا حضور نظامی خود در منطقه را تقویت و به‌وضوح اعلام کرده که «همه گزینه‌ها» برای مقابله با تهدید هسته‌ای ایران روی میز است.
از سوی دیگر، جمهوری اسلامی نیز با آزمایش‌های موشکی و افزایش همکاری با گروه‌های نیابتی خود در منطقه، نشان داده که در صورت اقدام نظامی علیه تاسیساتش، واکنشی سخت خواهد داشت. این وضعیت، احتمال وقوع یک درگیری گسترده را بیش از پیش افزایش داده است.
چالش‌های دیپلماتیک و موانع خلع سلاح ایران
یکی از چالش‌های کلیدی که در گزارش بنیاد دفاع از دموکراسی‌ها به آن اشاره شده، نبود اعتماد متقابل میان جمهوری اسلامی و غرب است. تهران معتقد است که آمریکا در گذشته تعهدات خود را زیر پا گذاشته و نمی‌توان به واشینگتن اعتماد کرد. در مقابل، کشورهای غربی بر این باورند که جمهوری اسلامی از مذاکرات به‌عنوان تاکتیکی برای خرید زمان و پیشبرد برنامه هسته‌ای خود استفاده می‌کند.
علاوه بر این، وضعیت داخلی ایران، از جمله بحران اقتصادی، اعتراضات اجتماعی و اختلافات درون حاکمیت، بر تصمیمات سیاست خارجی این کشور تاثیرگذار است. برخی تحلیل‌گران بر این باورند که جمهوری اسلامی ممکن است با ادامه بن‌بست کنونی، تلاش کند تا فشار بیشتری بر غرب وارد و امتیازات بیشتری در مذاکرات آتی کسب کند.
راهکارهای پیشنهادی برای مهار برنامه هسته‌ای جمهوری اسلامی
در گزارش بنیاد دفاع از دموکراسی‌ها چند راهکار برای مقابله با برنامه هسته‌ای جمهوری اسلامی ارائه شده است، از جمله:
۱- افزایش فشار اقتصادی: تشدید تحریم‌ها علیه نهادهای مرتبط با برنامه هسته‌ای ایران و کاهش دسترسی این کشور به منابع مالی؛
۲- تقویت همکاری‌های اطلاعاتی: بهبود هماهنگی میان سازمان‌های اطلاعاتی آمریکا، اسرائیل و اروپا برای نظارت بر برنامه هسته‌ای ایران؛
۳- افزایش حمایت از گروه‌های مخالف: کمک به گروه‌های مخالف و استفاده از نارضایتی‌های داخلی برای افزایش فشار بر حکومت ایران؛
۴- اتخاذ موضع نظامی قاطع: اعلام آماده‌باش برای اقدام نظامی در صورت عبور ایران از خطوط قرمز هسته‌ای؛
۵- ایجاد یک ائتلاف جهانی: متحد کردن کشورهای غربی و منطقه‌ای برای اعمال فشار هماهنگ بر ایران.
نتیجه‌گیری؛ آینده برنامه هسته‌ای ایران چه خواهد شد؟
نویسندگان گزارش بنیاد دفاع از دموکراسی‌ها در پایان تاکید کرده‌اند که جهان در نقطه حساسی از مقابله با تهدید هسته‌ای حکومت ایران قرار دارد. در حالی که برخی تحلیل‌گران معتقدند هنوز امکان بازگشت به مسیر دیپلماسی وجود دارد، دیگران هشدار می‌دهند که زمان برای جلوگیری از دستیابی جمهوری اسلامی به سلاح هسته‌ای رو به پایان است.
به باور نویسندگان، اینکه آیا جمهوری اسلامی تصمیم به ساخت سلاح هسته‌ای خواهد گرفت یا نه، به تحولات سیاسی داخلی، فشارهای بین‌المللی و میزان عزم کشورهای غربی برای جلوگیری از این مسئله بستگی دارد؛ با این حال، جامعه بین‌المللی باید با اتخاذ یک رویکرد هماهنگ و قاطع، مانع از تبدیل جمهوری اسلامی به یک قدرت هسته‌ای شود و از تشدید تنش‌ها در منطقه جلوگیری کند.
لطف‌الله دژکام، نماینده خامنه‌ای در فارس با بیان اینکه «اقتصاد آمریکا دچار لطمه شده و ترامپ با سر و صدا می‌خواهد خود را بالا بکشد»، گفت: «امروز ما غرق در نعمت هستیم اما به آن توجه نداریم و بیشتر روی مشکلات تمرکز می‌کنیم.» او افزود: «باید قدر نعمت انقلاب اسلامی و رهبری را بدانیم»
