موسسه یهودی امنیت ملی آمریکا، جینسا (JINSA)، با انتشار گزارشی تحلیلی اعلام کرد که از نظر تاکتیکی مهلت واقعی برای فعال کردن مکانیسم ماشه براساس قطعنامه ۲۲۳۱ شورای امنیت سازمان ملل حداکثر یک ماه دیگر است.
نتیجه این ماموریت، پس از مواجهه با گلوله‌های نیروهای انقلابی و دیداری وهم‌آلود با شاه که در شوک به سر می‌برد، این بود که ایالات متحده دیگر نمی‌تواند از حکومت متحد خود حمایت کند.
پیامدهای انقلابی که در پی این ماموریت رخ داد، تا امروز نیز ادامه دارد.
ماموریت محرمانه در تهران
جان کریگ، دیپلمات آمریکایی که اکنون ۸۰ ساله است، در آن زمان یک دیپلمات جوان بود که به عضویت یک گروه ویژه درآمد تا همراه با سناتور رابرت برد، رهبر اکثریت سنا، با شاه ایران دیدار کند.
این ماموریت به قدری محرمانه بود که حتی ویلیام سولیوان، سفیر وقت آمریکا در ایران، نیز از آن بی‌اطلاع ماند.
کریگ در مصاحبه‌ای با ایران‌اینترنشنال در الیزابت‌تاون، در ایالت پنسیلوانیا، جایی که اکنون در یک دانشگاه محلی تدریس می‌کند، این ماجرا را بازگو کرد.
کریگ که در دوران حرفه‌ای خود به‌عنوان سفیر آمریکا در مصر و عمان نیز خدمت کرده است، به ایران‌اینترنشنال گفت: «رییس‌جمهوری کارتر از سناتور برد خواست تا سفر ویژه‌ای به تهران داشته باشد و به‌صورت شخصی ارزیابی کند که شاه ایران تا چه مدت می‌تواند در قدرت باقی بماند. نگرانی زیادی در واشینگتن وجود داشت.»
او افزود: «آیا شاه می‌تواند مقاومت کند؟ آیا شاه می‌تواند انقلاب را شکست دهد؟»
وظیفه گروه این بود که به کارتر کمک کنند تا بر اختلافات موجود در سیاست خارجی آمریکا درباره آینده شاه ایران غلبه کند. این گروه باید ارزیابی صریحی از توانایی شاه به کارتر ارائه می‌داد.
کریگ گفت: «برخی می‌گفتند که شاه می‌تواند مقاومت کند، برخی دیگر مخالف بودند. یکی از بحث‌های اصلی این بود که تا چه میزان باید از زور برای سرکوب انقلاب استفاده کرد.»
او افزود: «برخی معتقد بودند که شاه باید قاطعانه عمل کند و مردم را سرکوب کند. برخی دیگر بر این باور بودند که تنها اصلاحات می‌تواند انقلاب را متوقف کند.»
ورود به تهران در آستانه سقوط شاه
برای پوشاندن هدف واقعی این سفر، این گروه دیپلماتیک ابتدا به چند کشور خاورمیانه و شمال آفریقا سفر کرد و سپس وارد تهران شد.
کریگ در دسامبر ۱۹۷۸، تنها چند ماه پیش از سقوط شاه، وارد تهران شد. در آن زمان، شورش‌ها سراسر کشور را فرا گرفته بود، خشونت‌ها رو به افزایش بود و حکومت نظامی برقرار شده بود. تظاهرات‌کنندگان مسلح در خیابان‌ها شعار «مرگ بر شاه» سر می‌دادند.
به‌دلیل خطرات امنیتی، تیم آمریکایی نتوانست با خودرو به کاخ نیاوران برود و مجبور شد با هلیکوپتر راهی کاخ شود.
کریگ در این باره گفت: «ما در حال پرواز بودیم. از پنجره‌ها می‌شد دید که مردم به سمت ما تیراندازی می‌کنند.»
اما چیزی که او را بیش از همه شگفت‌زده کرد، دیوارهای خالی کاخ نیاوران بود. به گفته او هیچ نقاشی و هیچ عتیقه‌ای به چشم نمی‌خورد.
کریگ گفت: «بلافاصله متوجه شدم که شاه و خانواده‌اش در حال آماده شدن برای ترک ایران هستند. در ذهنم گفتم: این خیلی عجیب است. این‌ها چمدان‌هایشان را بسته‌اند. بدون شک آماده رفتن هستند.»
شاه بی‌حرکت و بی‌حس
در سالن آیینه کاخ، شاه و فرح دیبا برای استقبال از مهمانان ایستاده بودند.
کریگ در توصیف آن لحظه گفت: «شاه در حالت اغما بود. ایستاده بود، اما بی‌حرکت. او فقط به روبه‌رو نگاه می‌کرد. هیچ واکنشی نشان نمی‌داد. چشم‌هایش تکان نمی‌خورد. دستش را بالا نیاورد. اما وقتی کسی دستش را در دست شاه گذاشت، او حتی دستش را فشار نداد و دست نداد.»
در ادامه، اعضای گروه ناهار را در کاخ صرف کردند.
کریگ گفت: «شاه در تمام مدت ناهار حتی یک کلمه هم حرف نزد. اصلا غذا نخورد. حرکت نکرد. هیچ صحبتی نکرد.»
در مقابل، فرح دیبا تمام مکالمات را مدیریت می‌کرد. کریگ این‌گونه نتیجه گرفت که در روزهای پایانی حکومت، این فرح بود که کشور را اداره می‌کرد.
پس از این دیدار، سناتور برد و کریگ به این نتیجه رسیدند که شاه دیگر توانایی حکومت ندارد.
این ناهار، هرچند در ظاهر بی‌اهمیت، اما یکی از نقاط عطف در تصمیم‌گیری سیاست خارجی آمریکا درباره آینده ایران بود.
جدال بر سر آینده شاه
پس از دیدار با شاه، سناتور برد و کریگ برای اطلاع‌رسانی به ویلیام سولیوان، سفیر وقت آمریکا در تهران، به محل اقامت او رفتند.
کریگ در مکالمه به‌طور مستقیم شرکت نداشت، اما صحبت‌های بین سولیوان و برد را شنید.
او گفت: «مشاجره شدیدی در گرفت. هر دو فریاد می‌زدند و سر هم داد می‌کشیدند. بحث این بود که سیاست آینده آمریکا چه باید باشد.»
مذاکرات حدود سه ساعت طول کشید. سولیوان از شاه دفاع و استدلال می‌کرد که آمریکا باید او را در قدرت نگه دارد. اما برد اصرار داشت که شاه دیگر تمام شده و قادر به حکومت بر مردمی که علیه او قیام کرده‌اند، نیست.
گزارش سرنوشت‌ساز به رییس‌جمهوری آمریکا
در مسیر بازگشت به واشینگتن، سناتور برد گزارش خود را برای رییس‌جمهوری کارتر آماده کرد.
کریگ گفت: «ما گروه کوچکی بودیم، پس همه شنیدیم که سناتور در گزارشش چه می‌گوید.»
به محض رسیدن به واشینگتن، سناتور برد مستقیما به کاخ سفید رفت و نتیجه‌ای را که گرفته بود به اطلاع کارتر رساند: «این دیگر جواب نمی‌دهد. شاه نمی‌تواند به حکومت ادامه دهد.»
قطعنامه ۲۲۳۱ که پس از توافق اتمی سال ۲۰۱۵، موسوم به برجام، تصویب شد در ۱۸ اکتبر ۲۰۲۵ منقضی می‌شود.
آلمان، فرانسه و بریتانیا پیش از این هشدار داده بودند که اگر جمهوری اسلامی همچنان به فعالیت‌های هسته‌ای خود ادامه دهد مکانیسم ماشه را فعال خواهند کرد تا تحریم‌های سازمان ملل متحد علیه ایران بازگردانده شود.
موسسه یهودی امنیت ملی آمریکا، جینسا، اما می‌گوید گزارش جدیدی که این موسسه پنج‌شنبه ۱۴ فروردین منتشر کرده، نشان می‌دهد که از نظر تاکتیکی، ضرب‌الاجل واقعی برای اجرای موفقیت‌آمیز این مکانیسم، حداکثر تا مه ۲۰۲۵ است.
در حالی که دولت ترامپ به دنبال مذاکره با جمهوری اسلامی برای برچیدن برنامه هسته‌ای تهران است، در این گزارش با عنوان «تحریم‌های ایران، قطعنامه ۲۲۳۱ شورای امنیت و مسیر اجرای مکانیسم ماشه» تاکید شده است که برای اعمال فشار موثر بر حکومت ایران، آمریکا ابتدا باید سه کشور اروپایی (E3) را متقاعد کند که تا پیش از پایان ماه مه، مکانیسم ماشه را فعال کنند.
گابریل نورونها، عضو موسسه جینسا و نویسنده این گزارش، گفت: «غرب نباید اجازه دهد که تحریم‌های سازمان ملل علیه ایران در اکتبر منقضی شود.»
او افزود: «هرچه اروپا زودتر مکانیسم ماشه را اجرا کند، زمان بیشتری برای طی کردن روند قانونی، افزایش فشار بر حکومت ایران و اعمال هزینه‌های بیشتر برای حمایت تهران از جنگ روسیه در اوکراین خواهد داشت.»
دلایل ضرورت اجرای فوری مکانیسم ماشه
بر اساس این گزارش، دلایلی چند از جمله، مدت‌زمان لازم برای طی شدن فرآیند لازم در سازمان ملل، لزوم اجرای این فرآیند در دوره‌ای که ریاست شورای امنیت در اختیار کشورهای همسو با غرب باشد و نقش کلیدی مکانیسم ماشه در مذاکرات با جمهوری اسلامی باعث شده است که اعمال مکانیسم ماشه پیش از اکتبر ۲۰۲۵ ضروری باشد.
بلیز میژتال، معاون سیاست‌گذاری مؤسسه جینسا، گفت: «دوره زمانی برای استفاده از ابزار در حال از بین رفتنِ مکانیسم ماشه بسیار کوتاه‌تر از آن چیزی است که تصور می‌شود. این مسئله نشان می‌دهد که فرصت برای دیپلماسی با ایران چقدر محدود و غیرواقع‌بینانه است.»
او افزود: «نقش حیاتی بریتانیا، آلمان و فرانسه در اجرای مکانیسم ماشه و پیشبرد آن در شورای امنیت، ضرورت هماهنگی نزدیک‌تر آمریکا با شرکای اروپایی‌اش در این موضوع کلیدی را نشان می‌دهد.»
تحریمها، اهرمی کلیدی برای مذاکرات آینده با جمهوری اسلامی
بهگفته موسسه جینسا، هرگونه مذاکره در آینده با حکومت ایران زمانی بیشترین شانس موفقیت را خواهد داشت که اقتصاد ایران تحت فشار شدیدی قرار گرفته باشد و گروههای نیابتی آن در ضعیفترین وضعیت خود باشند.
بهگفته این موسسه چند ماه طول خواهد کشید تا اجرای کامل کارزار «فشار حداکثری» دولت ترامپ، تاثیر خود را بر اقتصاد ایران و بودجه دولت این کشور نشان دهد. به همین دلیل، تلاش برای مذاکره و نهاییسازی یک توافق جامع پیش از تابستان ۲۰۲۵، احتمالا موفق نخواهد بود و بازگرداندن تحریم‌های سازمان ملل علیه ایران به‌عنوان یک اهرم فشار کلیدی ضروری است.