پاپ فرانسیس، رهبر کاتولیک‌های جهان، یکم اردیبهشت در ۸۸ سالگی درگذشت. پس از مرگ او چه اتفاقاتی رخ می‌دهد؟ مراسم خاکسپاری پاپ درگذشته به چه شکلی برگزار می‌شود و واتیکان چگونه جانشین او را انتخاب و معرفی خواهد کرد؟
با اینکه پیش‌بینی پاپ جدید قماری خطرناک محسوب می‌شود که نباید بر سر آن شرط‌بندی کرد، اما پس از اعلام خبر درگذشت پاپ فرانسیس در سن ۸۸ سالگی، در واتیکان بحث درباره گزینه‌های احتمالی جانشینی بالا گرفته است.
رویترز سپس به ترتیب حروف الفبای لاتین، از ۹ نفر که امکان و زمینه انتخاب شدن به‌عنوان پاپ جدید را دارند، نام برده است:
۱- ژان‌مارک آولین (فرانسه) - ۶۶ ساله
اسقف اعظم مارسی که در میان کاتولیک‌های فرانسوی به «ژان بیست‌وچهارم» معروف است، به‌خاطر شباهتش به پاپ ژان بیست‌وسوم، پاپ اصلاح‌طلب دهه ۱۹۶۰ یکی از نامزدهای احتمالی جانشینی پاپ فرانسیس است. پاپ فرانسیس حتی یک‌بار به شوخی گفته بود که جانشینش شاید همین نام را برگزیند.
آولین شخصیتی گرم، شوخ‌طبع و نزدیک به اندیشه‌های فرانسیس دارد؛ به‌ویژه در حوزه مهاجرت و روابط با دنیای اسلام. او دانش‌آموخته الهیات و فلسفه است و از خانواده‌ای مهاجر و اسپانیایی‌تبار در الجزایر زاده شده که پس از استقلال آن کشور به فرانسه کوچ کرد.
او با حمایت پاپ فرانسیس، پله‌های ترقی را به‌سرعت طی کرد: از اسقفی در ۲۰۱۳ تا کاردینالی در ۲۰۲۲. سازمان‌دهی کنفرانس بزرگ کلیسایی درباره مسائل مدیترانه‌ای در سال ۲۰۲۳، جایگاه او را بیش از پیش مستحکم کرد.
او در صورت انتخاب، نخستین پاپ فرانسوی از قرن چهاردهم به این سو خواهد بود، اگرچه ناتوانی در صحبت روان به زبان ایتالیایی می‌تواند برای ایفای نقش اسقف رم، مانعی جدی باشد.
۲- پتر اردو (مجارستان) - ۷۲ ساله
کاردینال مجار، چهره‌ای میانه‌رو در میان محافظه‌کاران کلیسا است که هم‌زمان توانسته با جناح اصلاح‌طلب نیز میانه خوبی داشته باشد.
اردو در نشست محرمانه کاردینال‌ها برای انتخاب پاپ جدید (کنکلاو) در سال ۲۰۱۳ نیز از گزینه‌های مطرح بود و به‌دلیل سابقه پررنگ در اروپا و آفریقا و تمرکز بر «بشارت نو» برای بازآفرینی ایمان در کشورهای سکولار، مورد توجه بود.
گرچه در بحران مهاجرت ۲۰۱۵ با سخنانش علیه پذیرش پناهجویان از سوی کلیسا خبرساز شد، که موضعی هم‌سو با نخست‌وزیر ملی‌گرای مجارستان، ویکتور اوربان بود، اما هرگز تقابلی علنی با پاپ فرانسیس نداشت.
اردو استاد حقوق کلیساست و به چند زبان از جمله ایتالیایی، آلمانی، فرانسه، اسپانیایی و روسی مسلط است. اگر کاردینال‌ها به‌دنبال دوره‌ای آرام پس از سال‌های پرتنش پاپ فرانسیس باشند، او می‌تواند گزینه‌ای جذاب باشد.
۳- ماریو گرک (مالت) - ۶۸ ساله
او دبیرکل مجمع اسقف‌ها (سینود) و نماینده‌ای پرنفوذ از کوچک‌ترین کشور اتحادیه اروپاست. گرک که در آغاز محافظه‌کار شناخته می‌شد، طی سال‌های اخیر به چهره‌ای برجسته در جریان اصلاحات پاپ فرانسیس بدل شده است.
او در سال ۲۰۱۴ با دفاع از حقوق اقلیت‌های جنسی در کلیسا، مورد تحسین شخص پاپ قرار گرفت. از آن زمان به بعد، او به یکی از ستاره‌های در حال اوج کلیسا تبدیل شد.
گرچه محافظه‌کاران سرسخت همچون کاردینال گرهارد مولر، او را متهم به انحراف از اصول کلیسا کرده‌اند، گرک همچنان نفوذ زیادی میان کاردینال‌ها دارد و اهل اجماع است، نه تقابل.
۴- خوان خوزه اومیا (اسپانیا) - ۷۹ ساله
اسقف اعظم بارسلون، چهره‌ای مردمی و خوش‌خلق است که در خط مشی و دیدگاه بسیار به پاپ فرانسیس نزدیک است.
اومیا بیشتر عمرش را وقف عدالت اجتماعی و حمایت از فقرا کرده است. او در سال ۲۰۱۵ از سوی فرانسیس به مقام کاردینالی ارتقا یافت که نشانه‌ای از حمایت پاپ از مواضع پیشرو او در کلیسای اسپانیا بود.
او با بحران گسترده آزار جنسی روحانیون در اسپانیا مواجه شد و گرچه از قربانیان عذر خواست، آمارهای مستقل را زیر سوال برد؛ موضعی که احتمالا در روند انتخاب پاپی، از آن علیه او استفاده خواهد شد.
۵- پیترو پارولین (ایتالیا) - ۷۰ ساله
وزیر امور خارجه واتیکان، و گزینه‌ای محبوب میان شرط‌بندهاست. پارولین یکی از قوی‌ترین دیپلمات‌های واتیکان است و از سال ۲۰۱۳، عملا «نخست‌وزیر» پاپ فرانسیس بوده است.
نقش کلیدی پارولین در مذاکرات با چین و ویتنام، دفاع از وحدت کلیسا و حفظ ارتباط با حکومت‌ها از ویژگی‌های اوست. با وجود انتقاد محافظه‌کاران از توافقش با پکن، پارولین تاکید دارد این توافق از شکاف در کلیسا جلوگیری کرده است.
او چهره‌ای آرام و دیپلماتیک است و می‌تواند پس از سه پاپ غیرایتالیایی، کرسی پاپی را به کشور مبداء بازگرداند.
۶- لوییس آنتونیو تاگل (فیلیپین) - ۶۷ ساله
تاگل، که به «فرانسیس آسیایی» معروف است، با دیدگاه‌های عدالت‌محور و مردمی‌اش شباهت‌های فراوانی به پاپ فقید دارد.
او در گذشته رییس نهاد خیریه بین‌المللی کاریتاس بوده و تجربه مدیریت در واتیکان نیز دارد. با این حال، رسوایی مدیریتی در این نهاد خیریه و برکناری کامل رهبری آن در ۲۰۲۲، ممکن است موقعیتش را تضعیف کرده باشد.
با ریشه‌هایی در فیلیپین و تبار چینی، تاگل چهره‌ای جهانی و محبوب است، اما آینده‌اش در کنکلاو به نگاه کاردینال‌ها به گذشته پرچالش اخیر او بستگی دارد.
۷- جوزف توبین (آمریکا) - ۷۲ ساله
اسقف اعظم نیوآرک، یکی از معدود گزینه‌های آمریکایی در فهرست جانشینان احتمالی پاپ فرانسیس است. هرچند انتخاب یک پاپ آمریکایی هنوز دور از ذهن است، توبین با ویژگی‌هایی چون سابقه درخشان، رویکرد صلح‌طلب و حمایت از حقوق اقلیت‌ها، شایسته توجه است.
او در جریان رسوایی‌های جنسی در کلیسای آمریکا، از شفافیت حمایت کرد و توافقات پنهانی کلیسا با قربانیان را عمومی ساخت. توبین همچنین به صراحت درباره لزوم خوشامدگویی به جامعه ال‌جی‌بی‌تی در کلیسا سخن گفته است.
۸- پیتر ترکسن (غنا) - ۷۶ ساله
او چهره‌ای سرشناس از آفریقای سیاه است که تجربه کار در بالاترین سطوح واتیکان و همچنین سابقه‌ای طولانی در کشیشی دارد. ترکسن در زمینه عدالت اجتماعی و محیط زیست بسیار فعال بوده و در مجامعی چون اجلاس داووس حاضر شده است.
گرچه ترکسن در سال ۲۰۲۱ از مسئولیتش در واتیکان کناره‌گیری کرد، همچنان رییس دو آکادمی پاپی است. خودش می‌گوید برای پاپ شدن دعا نمی‌کند، اما برخی منتقدانش معتقدند حضور پررنگ رسانه‌ای او، نشانه‌ای از تمایلش به این جایگاه است.
۹- ماتئو ماریا زوپی (ایتالیا) - ۶۹ ساله
زوپی اسقف اعظم بولونیا و چهره‌ای محبوب با لقب «برگولیوی ایتالیایی» است که شباهت زیادی به پاپ فرانسیس دارد.
زوپی کشیشی مردمی، اهل دوچرخه‌سواری، ساده‌زیست و صلح‌طلب است. او از رهبران انجمن سنت‌اِگیدیوی رم است که در صلح موزامبیک در دهه ۹۰ نقش ایفا کرد.
در سال‌های اخیر، نماینده ویژه پاپ در بحران اوکراین بود و تلاش کرد برای بازگرداندن کودکان ربوده‌شده اوکراینی، میانجی‌گری کند. اما مواضع مبهم کلیسای ایتالیا درباره آزار جنسی و روابط نزدیک زوپی با نهادهای محافظه‌کار، ممکن است به ضررش تمام شود.
جمع‌بندی
انتخاب پاپ جدید همواره ترکیبی از الهام روحانی، ملاحظات دیپلماتیک و توازن قدرت درون کلیسا همراه است. در میان این کاردینال‌ها، نام‌هایی وجود دارد که می‌توانند کلیسا را به دوره‌ای تازه و متفاوت هدایت کنند، اما اگر تاریخ چیزی به ما آموخته باشد، همین است که هیچ‌گاه نباید با قاطعیت در مورد پاپ بعدی سخن گفت.
خبرگزاری رویترز بر اساس داده‌های وب‌سایت ردیابی پرواز گزارش داد صبح دوشنبه یکم اردیبهشت یک فروند هواپیمای ۷۳۷ مکس-۸ بوئینگ، مرکز نهایی‌سازی و تحویل هواپیما در ژوشان در نزدیکی شانگهای چین را ترک کرد و در قلمرو گوام که متعلق به آمریکاست، فرود آمد.
گوام یکی از ایستگاه‌هایی است که در مسیر هشت هزار کیلومتری پروازهای میان مرکز تولید بوئینگ در سیاتل آمریکا و مرکز تکمیل ژوشان قرار دارد؛ جایی که بوئینگ، هواپیماها را برای انجام کارهای نهایی، تکمیل قطعات و تحویل به شرکت‌های چینی منتقل می‌کند.
حدود ساعت پنج صبح دوشنبه به وقت ایران نیز یک هواپیمای ۷۳۷ مکس بوئینگ با رنگ‌آمیزی مخصوص شرکت هواپیمایی «شیامن ایرلانز» چین مسیر بازگشت از ژوشان را طی کرد و در فرودگاه بوئینگ فیلد سیاتل فرود آمد.
در همین زمینه: تلاش چین برای یافتن بازارهای جدید در نخستین نمایشگاه تجاری پس از تعرفه‌ها
مشخص نیست کدام طرف تصمیم به بازگرداندن این دو هواپیما به آمریکا گرفته است.
سرنوشت این هواپیماها چه می‌شود؟
ممکن است شرکت مالزی ایرلاینز به‌عنوان خریدار جایگزین وارد عمل شود؛ چرا که اعلام کرده در حال گفت‌وگو با بوئینگ برای خرید هواپیماهایی است که در صورت توقف تحویل به شرکت‌های چینی، در دسترس قرار می‌گیرند.
دونالد ترامپ فروردین امسال تعرفه پایه واردات از چین را به ۱۴۵ درصد افزایش داد. در پاسخ، پکن نیز تعرفه‌ای ۱۲۵ درصدی بر کالاهای آمریکایی اعمال کرده است.
به گفته شرکت مشاوره هوانوردی ایبا (IBA)، قیمت بازار برای یک فروند هواپیمای جدید ۷۳۷ مکس حدود ۵۵ میلیون دلار است و دریافت آن از سوی یک شرکت هواپیمایی چینی می‌تواند به‌شدت تحت تاثیر تعرفه‌ها قرار گیرد و بسیار گران‌تر شود.
این هواپیما حدود یک ماه پیش از سیاتل به ژوشان چین پرواز کرده بود.
بر اساس گزارش‌ها، پکن در حال بررسی راه‌هایی برای حمایت از شرکت‌های هواپیمایی خریدار بوئینگ است که اکنون با هزینه‌های فزاینده روبه‌رو شده‌اند.
هفته گذشته گزارش شد که دولت چین از شرکت‌های هواپیمایی این کشور خواسته خرید تجهیزات و قطعات مرتبط با هواپیما از شرکت‌های آمریکایی مانند بوئینگ را متوقف کنند.
چین حدود ۲۰ درصد از تقاضای جهانی پیش‌بینی‌شده برای هواپیما در دو دهه آینده را در اختیار دارد.
گزارش‌ها حاکی است تا پایان ماه مارس (۱۱ فروردین) در دفتر سفارش‌های بوئینگ تحویل ۱۳۰ فروند هواپیما به شرکت‌های چینی، از جمله شرکت‌های هواپیمایی تجاری و شرکت‌های لیزینگ، ثبت شده بود.
هشدار چین به کشورهای دیگر درباره انعقاد قراردادهای ضد پکن با آمریکا
وزارت بازرگانی چین دوشنبه اعلام کرد: «پکن به‌طور قاطع مخالف هر طرفی است که توافقی به زیان چین امضا کند و در واکنش به آن، تدابیر مقابله‌ای را به‌طور قاطع و متقابل اتخاذ خواهد کرد.»
نشریه بلومبرگ به تازگی به نقل از منابع آگاه نوشت دولت ترامپ در حال آماده‌سازی طرحی برای اعمال فشار جدید بر کشورهایی است که خواهان کاهش یا معافیت از تعرفه‌های آمریکا هستند.
بر اساس این گزارش، ترامپ می‌خواهد کشورهای دیگر را در ازای دریافت معافیت از تعرفه‌های آمریکا، برای محدود کردن تجارت با چین تحت فشار بگذارد.
سخنگوی وزارت بازرگانی چین گفت: «آمریکا با سوءاستفاده از واژه برابری، بر تمام شرکای تجاری خود تعرفه اعمال کرده و هم‌زمان آن‌ها را مجبور به آغاز مذاکرات به‌اصطلاح "تعرفه‌های متقابل" کرده است.»
این وزارتخانه تاکید کرد چین هم عزم و هم توان لازم را برای دفاع از حقوق و منافع خود دارد و مایل است اتحاد خود را با همه طرف‌ها تقویت کند.
در ادامه سیاست قاطعانه پکن، این هفته چین یک نشست غیررسمی شورای امنیت سازمان ملل برگزار خواهد کرد تا آمریکا را به زورگویی و «ایجاد مانع در تلاش‌های جهانی برای صلح و توسعه» از طریق «استفاده از تعرفه‌ها به مثابه سلاح» متهم کند.
سیاست‌های تعرفه‌ای ترامپ بازارهای مالی را دچار تلاطم کرده، چرا که سرمایه‌گذاران نگران‌اند این اختلال شدید در تجارت جهانی بتواند اقتصاد جهان را به سمت رکود سوق دهد.
روز دوشنبه بازار سهام چین اندکی افزایش یافت و واکنش چندانی به اظهارات وزارت بازرگانی نشان نداد، گرچه سرمایه‌گذاران به‌طور کلی نسبت به دارایی‌های چینی به دلیل رشد فزاینده ریسک‌های اقتصادی همچنان محتاط مانده‌اند.
دولت ترامپ تلاش کرده پیشرفت پکن در توسعه تراشه‌های پیشرفته نیمه‌رسانا را مهار کند؛ تراشه‌هایی که واشینگتن می‌گوید ممکن است در مقاصد نظامی به کار گرفته شوند.
خورخه ماریو برگولیو سال ۲۰۱۳ به جای بندیکت شانزدهم به عنوان پاپ انتخاب شد و لقب فرانسیس را برای خود برگزید. او پس از یک دوره بیماری و در ۸۸ سالگی درگذشت.
رابطه پر فراز و نشیب تهران با واتیکان پس از انقلاب
مسعود پزشکیان، رییس دولت چهاردهم جمهوری اسلامی، در شرایطی مرگ او را تسلیت گفت که رابطه تهران با واتیکان چه در دوره حضور پاپ فرانسیس و چه در دوره پاپ‌های گذشته، پس از انقلاب سال ۵۷ پرتنش بوده است.
اولین و آخرین باری که یک پاپ به ایران سفر کرد، سال ۱۳۴۹ و از سوی پاپ پل ششم بود. هفده سال پیش از آن و در اردیبهشت ۱۳۳۲، روابط دیپلماتیک ایران و واتیکان به‌طور رسمی آغاز شده بود.
پس از انقلاب اسلامی، با موضع‌گیری‌های تند و خصمانه روح‌الله خمینی، روابط تهران با واتیکان تنش‌آلود شد و حتی با آنکه محمد خاتمی به‌عنوان نخستین رییس‌جمهوری ایران در سال ۱۳۷۷ به رم سفر و با پاپ ژان پل دوم نیز دیدار کرد، تنش‌ها به صفر نرسید.
نخستین دیدار با پاپ فرانسیس
با آغاز کار پاپ فرانسیس تقریبا هم‌زمان با پیروزی حسن روحانی در انتخابات ریاست‌جمهوری ایران، ناظران امیدوار بودند این روابط بهتر از گذشته شود.
ششم بهمن ۹۴ روحانی به واتیکان رفت و با پاپ پشت درهای بسته گفت‌وگو کرد.
بر اساس گزارش‌ها، پاپ از روحانی خواسته بود برای پایان دادن به تروریسم و افراط‌گرایی در خاورمیانه تلاش کند و از توافق هسته‌ای ایران با قدرت‌های جهانی در قالب برجام استقبال کرده بود.
پس از کشته شدن قاسم سلیمانی با دستور دونالد ترامپ و حمله جمهوری اسلامی به پایگاه آمریکا در عراق و شدت گرفتن تنش‌ها میان تهران واشینگتن، پاپ فرانسیس در دی ۱۳۹۸ خواستار خویشتن‌داری و گفت‌وگوی دو طرف شد.
او در واتیکان گفت: «از همه طرف‌ها می‌خواهم با روشن نگاه داشتن شعله گفت‌وگو و خویشتن‌داری، سایه خصومت را دور کنند... زیرا جنگ، تنها مرگ و تباهی به دنبال دارد.»
سفر به کشورهای همسایه ایران
سفر رهبر کاتولیک‌های جهان به نجف و دیدار او با آیت‌الله علی سیستانی، پرنفوذترین مرجع تقلید شیعیان در عراق، در اسفند ۱۳۹۹ یکی دیگر از لحظه‌های تاریخی دوره فعالیت پاپ فرانسیس برای ایران بود.
این دیدار که پشت درهای بسته برگزار شد، به دلیل بی‌سابقه بودن دیدار یک پاپ با یک مرجع شیعه در نجف، از سوی ناظران «تاریخی» توصیف شد، اما رسانه‌های رسمی در جمهوری اسلامی مانند صداوسیما، اشاره‌ای به آن نکردند.
پاپ فرانسیس دو سال پیش از آن و در سفری به امارات متحده عربی، با امام الازهر، رهبر مسلمانان اهل سنت، دیدار و یک «سند برادری انسانی» امضا کرده بود.
در جریان دیدار پاپ و علی سیستانی، بسیاری از کاربران فارسی‌زبان رسانه‌های اجتماعی به طرح این پرسش پرداختند که چرا او به تعدادی از کشورهای همسایه ایران یعنی امارات متحده عربی، جمهوری آذربایجان، ترکیه و عراق سفر کرده، اما به ایران نرفته است.
اواخر اردیبهشت ۱۴۰۰، محمدجواد ظریف، وزیر خارجه وقت با پاپ در واتیکان دیدار کرد که و بر اساس گزارش رسانه‌های ایرانی، «فلسطین، گفت‌وگوی بین‌ادیانی و تحریم‌های آمریکا» موضوع صحبت‌هایشان بود.
واکنش به سرکوب اعتراضات و افزایش اعدام‌ها
حدود یک سال بعد و پس از قتل حکومتی مهسا ژینا امینی، اعتراضات سراسری «زن، زندگی، آزادی» در ایران شکل گرفت که با سرکوب گسترده نیروهای جمهوری اسلامی مواجه شد.
پاپ فرانسیس ۱۹ دی ۱۴۰۱ در اظهاراتی، اعدام معترضان در ایران را محکوم کرد و خواستار لغو احکام اعدام در قوانین قضایی کشورهای جهان شد.
او در سخنرانی سالانه خود برای دیپلمات‌ها در واتیکان گفت: «مجازات اعدام نمی‌تواند برای عدالت دولتی مورد استفاده قرار گیرد، چرا که بازدارنده نیست و عدالتی برای قربانیان ایجاد نمی‌کند، بلکه تنها عطش برای انتقام را تقویت می‌کند.»
پاپ فرانسیس تاکید کرد: «در جاهایی که اعدام همچنان به‌عنوان مجازات اعمال می‌شود، حق حیات هم در معرض تهدید قرار می‌گیرد که نمونه آن را پس از اعتراضات اخیر در ایران شاهدیم که با هدف احترام و کرامت بیشتر به مقام زن انجام می‌شود.»
این شدیدترین و صریح‌ترین اظهارنظر پاپ درباره سرکوب خیزش انقلابی ایرانیان بود.
او حدود دو هفته قبل از آن و در چهارم دی، برای «آشتی و سازش» در ایران دعا کرده بود.
پاپ فرانسیس در سخنانی به مناسبت کریسمس با اشاره‌ای کوتاه به ایران در کنار دیگر مناطق درگیر خشونت در جهان، برای ایران نیز طلب «آشتی» کرد.
او همچنین به درگیری‌های طولانی‌مدت در خاورمیانه اشاره و برای «آتش‌بس پایدار» در فلسطین و یمن دعا کرد.
تمرکز بر جنگ غزه، عامل پیوند تهران و واتیکان
یکی از آخرین اظهارنظرهای پاپ درباره ایران مربوط به ۲۷ دی ۱۴۰۲ بود که حمله موشکی جمهوری اسلامی به اربیل عراق را محکوم کرد و از همه طرف‌ها خواست از تشدید درگیری‌ها در خاورمیانه اجتناب کنند.
باوجود اظهارنظرهای نه چندان تند پاپ علیه حکومت، روابط تهران با واتیکان برقرار ماند، اما فلسطین و جنگ غزه اصلی‌ترین محور صحبت مقامات جمهوری اسلامی با پاپ را شامل می‌شد.
رهبر کاتولیک‌های جهان پس از حمله حماس به اسرائیل در ۱۵ مهر ۱۴۰۲ و شکل‌گیری جنگ غزه پس از آن، بارها خواهان پایان درگیری‌ها شد.
ابراهیم رئیسی، رییس‌جمهوری وقت، آبان ۱۴۰۲ در تماس تلفنی با پاپ فرانسیس از موضع‌گیری او در حمایت از آتش‌بس فوری در غزه قدردانی کرد.
یک سال بعد و در آبان ۱۴۰۳، پزشکیان، رییس دولت چهاردهم نیز در نامه‌ای به پاپ، خواستار مداخله او برای «جلوگیری از ادامه تجاوزات غیرانسانی اسرائیل به غزه و برقراری صلح» در این منطقه شد.
پاپ فرانسیس که در ماه‌های گذشته به دلیل بیماری ذات‌الریه در بستر بیماری بود و کم‌تر در مراسم و انظار عمومی ظاهر می‌شد، یک روز پیش از مرگ و در یکی از آخرین اظهارنظرهای عمومی‌اش در جریان عید پاک مسیحیان، بار دیگر خواستار آتش‌بس فوری در غزه شد.
پاپ فرانسیس، نخستین رهبر اهل آمریکای لاتین کلیسای کاتولیک رم بود که ۱۲ سال بر این مسند نشست و پس از ماه‌ها تحمل بیماری درگذشت.
مرگ او به دوره‌ای پرفراز و نشیب پایان داد؛ دوره‌ای که با تنش و شکاف‌هایی همراه بود، در حالی که او می‌کوشید نهاد کلیسا را اصلاح کند.
بیشتر آیین‌هایی که تعیین می‌کنند پس از مرگ پاپ چه باید روی دهد، در قانونی با عنوان Universi Dominici Gregis به معنای «از تمام گله پروردگار» مشخص شده‌اند.
آیین‌های سوگواری به مدت ۹ روز ادامه دارد و تاریخ تشییع و تدفین پاپ از سوی کاردینال‌ها تعیین می‌شود.
بر اساس این قانون، مراسم خاکسپاری باید بین روز چهارم تا ششم پس از مرگ پاپ برگزار شود.
وقتی پاپ می‌میرد، چه اتفاقی می‌افتد؟
وقتی پاپ می‌میرد، آیین‌هایی دیرینه که طی قرن‌ها شکل گرفته و تکمیل شده‌اند، برای حفظ محرمانگی و تضمین انتقال منظم قدرت اجرا می‌شوند. این مراسم دقیق و از پیش برنامه‌ریزی‌شده، در بحرانی‌ترین لحظه کلیسا، نظم را برقرار می‌کند.
مرگ پاپ ابتدا از سوی رییس بخش سلامت واتیکان و سپس سرپرست امور کلیسای کاتولیک رم تایید می‌شود؛ فردی که در عمل، مسئول اداره واتیکان در این دوره گذار است.
کاردینال کامرلنگو (سرپرست کلیسای کاتولیک رم) همراه مقام‌های دیگر و اعضای خانواده پاپ در کلیسا گرد هم می‌آیند.
در حال حاضر کاردینال کوین جوزف فارل، روحانی ۷۷ ساله آمریکایی ایرلندی‌الاصل، این سمت را بر عهده دارد.
بیشتر بخوانید: پاپ فرانسیس؛ اصلاح‌طلبی که واتیکان را به چالش کشید
پیکر پاپ که در ردایی سفید پوشانده و به کلیسای خصوصی پاپ منتقل شده، در تابوت چوبی روی‌اندود شده قرار می‌گیرد.
پاپ را با ردایی سرخ به خاک میسپارند و تاج کلیسایی (میتر) و نشانه افتخار کلیساییاش (پالیوم) کنار او گذاشته می‌شود.
پس از این مراسم، کامرلنگو سندی برای تایید رسمی مرگ پاپ تنظیم و گزارش پزشکی را ضمیمه آن می‌کند. او همچنین اسناد شخصی پاپ را جمعآوری و آپارتمانش را مهر و موم می‌کند.
خانه پاپ فرانسیس بخش بزرگی از طبقه دوم خانه مهمان واتیکان یعنی «کازا سانتا مارتا» و در واقع محل اقامت کاردینالهای مهمان است.
کامرلنگو همچنین ترتیب نابودی «حلقه ماهیگیر» را می‌دهد؛ حلقهای که پاپ برای مهر و امضای اسناد رسمی از آن استفاده میکرد.
این حلقه با چکشی آیینی شکسته می‌شود تا از جعل اسناد جلوگیری شود.
ادای احترام کلیسا به پاپ فرانسیس و تشییع و خاکسپاری او
پاپ فرانسیس سبکی ساده و بیتکلف را به کلیسا آورد. او از لباسهای پر زرقوبرق و آپارتمانهای مجلل پاپی چشم پوشید و این رویکرد را تا پایان عمر نیز حفظ کرد.
بر همین اساس، او برخی از تشریفات و مراسم پرشکوه مربوط به خاکسپاری را کاهش داد و در سال ۲۰۲۴ آیین آن را بازنویسی و سادهسازی کرد.
از قرن سیزدهم به اینسو، پیکر پاپها برای بازدید عمومی در معرض دید قرار میگرفت و اجساد مومیاییشده آنان بر سکویی بلند گذاشته می‌شد.
وقتی پاپ ژان پل دوم در سال ۲۰۰۵ درگذشت، پیکرش ظرف چند ساعت ابتدا به کاخ رسولی منتقل شد تا کاردینال‌ها، اسقف‌ها، مقام‌های ارشد کلیسا و برخی چهرههای برجسته ایتالیایی بتوانند بهصورت خصوصی با او وداع کنند.
فرانسیس این نوع وداع خصوصی را حذف کرد.
مراسم وداع عمومی با او هم مستقیما در کلیسای سنت پیتر برگزار خواهد شد؛ همانجایی که هزاران نفر پیش‌تر برای ادای احترام به پاپها گرد آمدهاند.
جسد او درون تابوت باقی خواهد ماند و روی سکوی بلندی قرار نخواهد گرفت.
اقدامی که آگوستینو پاراویچینی باگلیانی، تاریخنگار کلیسا، دربارهاش گفت: «فرانسیس تصمیم گرفت فروتنی را بر تمجید و تجلیل ترجیح دهد.»
زمان و ساعت انتقال پیکر پاپ به کلیسای سنت پیتر و آغاز بازدید عمومی، به تصمیم کالج کاردینال‌ها خواهد بود. این مراسم با رژهای به رهبری کامرلنگو برگزار می‌شود.
پاپ‌های پیشین در سه تابوت تو در تو به خاک سپرده میشدند: یکی از چوب سرو، دیگری از فلز روی و سومی از چوب نارون. اما پاپ فرانسیس وصیت کرد که در یک تابوت ساده چوبی با لایهای از فلز روی درون آن دفن شود.
تابوت شب پیش از مراسم خاکسپاری بسته می‌شود.
صورت پاپ را با نقابی از ابریشم سفید میپوشانند و در کنارش کیسهای حاوی سکههایی که در دوران پاپیاش ضرب شده‌اند و استوانهای فلزی قرار می‌گیرد که در آن «روژیتو» یا سندی خلاصهشده از زندگینامه و دوران پاپی او نوشته شده است.
این سند پیش از بستهشدن تابوت، با صدای بلند قرائت می‌شود.
بر اساس قوانین جدید، پاپ می‌تواند در کلیسایی غیر از کلیسای سنت پیتر نیز دفن شود.
پاپ فرانسیس برخلاف بسیاری از پیشینیان خود، خواسته است که در کلیسای سانتا ماریا ماجوره در رم به خاک سپرده شود؛ کلیسایی که برایش بسیار عزیز بود و بارها برای نیایش در برابر شمایل حضرت مریم به آنجا رفته بود.
پاپ بعدی چگونه انتخاب خواهد شد؟
حدود ۱۵ تا ۲۰ روز پس از درگذشت پاپ، کاردینال جیووانی باتیستا ره ۹۱ ساله، رییس کالج کاردینال‌ها، فراخوانی برای حضور کاردینال‌ها در نشستی در رم می‌دهد.
این نشست که به آن «کُنکلاو» گفته می‌شود، برای انتخاب جانشین پاپ فرانسیس برگزار خواهد شد.
دوره‌ای که میان مرگ یک پاپ تا انتخاب جانشین او قرار دارد، «سده واکانته» (Sede Vacante) یا «صندلی خالی» نام دارد.
در این مدت، کالج کاردینال‌ها به‌طور کلی مسئولیت نظارت بر کلیسا را بر عهده دارد، اما از اتخاذ هرگونه تصمیم مهم و راهبردی منع شده است.
در زمان کنکلاو، کاردینال‌ها در نمازخانه کلیسای سیستین گرد هم می‌آیند.
تنها کاردینالهایی که زیر ۸۰ سال سن دارند، واجد شرایط ورود به کنگره محرمانه کنکلاو هستند تا از میان خود، رهبر جدید کلیسای کاتولیک را برگزینند.
آن‌ها باید سوگند محرمانه بودن فرایند را ادا کنند.
برای انتخاب پاپ جدید، کسب دو سوم آرای روند مخفیانه رایگیری ضروری است و رایزنیها و لابیگریها بخشی از این فرایند به شمار میآید.
بیشتر بخوانید: پاپ فرانسیس چه رویکردی درباره ایران و حکومتش داشت؟
کاردینال‌ها بهجز در موارد استثنایی، اجازه خروج از کنکلاو را ندارند.
واژه کنکلاو از واژهای لاتین بهمعنای «با کلید» گرفته شده، که به انزوای اعمالشده بر شرکتکنندگان اشاره دارد تا مانع از طولانیشدن روند انتخاب شود.
در طول این دوره، کاردینال‌ها در مهمانسرای کازا سانتا مارتا سکونت دارند؛ مکانی که به دستور پاپ ژان پل دوم ساخته شد تا جایگزین محلهای موقتی اقامت در کاخ پاپی شود که پیش‌تر برای اسکان آنان استفاده می‌شد.
کاردینال‌ها رایگیری را بارها تکرار می‌کنند تا زمانی که یکی از نامزدها دو سوم آرا را به دست آورد.
پس از هر دور رایگیری، برگههای رای در اجاقی سوزانده می‌شود؛ همراه با موادی افزودنی که دود حاصل از آن رنگی خاص دارد و از دودکش نمازخانه سیستین به بیرون منتشر می‌شود.
این دودکش از میدان سنت پیتر قابل مشاهده است و مردم در آنجا برای تماشا و انتظار گرد می‌آیند.
اگر هیچکدام از نامزدها دو سوم آرا را کسب نکند، دود سیاه به هوا می‌رود. اما اگر پاپ جدید انتخاب شده باشد، دود سفید بالا می‌رود.
درون واتیکان، رییس کالج کاردینال‌ها از فرد منتخب میپرسد که آیا این مسئولیت را میپذیرد یا نه.
پس از دریافت پاسخ مثبت، از او پرسیده می‌شود که می‌خواهد در مقام پاپ با چه نامی شناخته شود.
در ساکریستی (رختکن مذهبی) نمازخانه، پاپ جدید ردای سفید مخصوص را بر تن می‌کند.
سپس با کاردینال‌ها دیدار می‌کند و به سوی بالکن کلیسای سنت پیتر می‌رود.
در این بالکن یکی از کاردینالهای ارشد با صدای بلند و به زبان لاتین اعلام می‌کند: «پاپ داریم.»
گمانهزنیها درباره جانشین پاپ
کاردینال‌ها پس از ورود به رم در روزهای آینده، تاریخی را برای آغاز کنگره انتخاباتی تعیین خواهند کرد.
اکنون در مجموع ۲۵۲ کاردینال در قید حیات هستند که از این میان، ۱۳۵ نفر زیر ۸۰ سال سن دارند و واجد شرایط رای دادن در کنکلاو هستند.
از این ۱۳۵ نفر، ۱۰۹ نفر را پاپ فرانسیس، ۲۲ نفر را پاپ بندیکت و پنج نفر را پاپ ژان پل دوم منصوب کرده است.
با توجه به ماهیت انتصابهایی که پاپ فرانسیس در دوران زمامداری خود انجام داد، انتظار می‌رود جانشین او نیز یک کاردینال غیراروپایی باشد و همچون او، گرایشی اصلاحطلبانه و منتقد شاخه محافظه‌کار کلیسا داشته باشد.
خبرگزاری رویترز از ۹ کاردینال با ملیت فرانسه، مجارستان، مالت، اسپانیا، ایتالیا، فیلیپین، آمریکا و غنا نام برده که امکان و زمینه انتخاب شدن به‌عنوان پاپ جدید را دارند.
با این حال، روند انتخاب پاپ بسیار محرمانه و پیچیده است و تا زمانی که دود سفید از دودکش نمازخانه سیستین بیرون نیاید، هیچ چیز قطعی نخواهد بود.
با وجود آنکه اروپا همچنان بیشترین سهم را با حدود ۳۹ درصد در میان کاردینالهای واجد شرایط رایگیری دارد، این رقم نسبت به سال ۲۰۱۳ که فرانسیس به‌عنوان نخستین پاپ اهل آمریکای لاتین برگزیده شد، کاهش یافته است.
آن زمان سهم اروپا ۵۲ درصد بود.
دومین گروه بزرگ از کاردینالهای رایدهنده اکنون از آسیا و اقیانوسیه هستند و حدود ۲۰ درصد را تشکیل میدهند.
