در حالی که معاون سیاسی دفتر ریاست‌جمهوری، روز چهارشنبه از سفر قریب‌الوقوع مسعود پزشکیان به جمهوری آذربایجان خبر داد، رسانه اسرائیلی نیز از برنامه بنیامین نتانیاهو برای سفر رسمی به باکو در آینده‌ای نزدیک خبر داد.
به گفته مهدی سنایی، مسعود پزشکیان روز هشتم اردیبهشت عازم باکو، پایتخت جمهوری آذربایجان، خواهد شد. او نوشت: «برنامه‌های متعددی پیشبینی شده و امید می‌رود شاهد فصل جدیدی از گسترش همکاری‌ها میان دو کشور برادر با پیوندهای عمیق تاریخی، در همه عرصه‌ها از جمله بازرگانی و استان‌های مرزی باشیم.»
از سوی دیگر، روزنامه اسرائیلی «اسرائیل هیوم» گزارش داد که بنیامین نتانیاهو، نخست‌وزیر اسرائیل، نیز قرار است در آینده‌ای نزدیک به باکو سفر و با الهام علی‌اف، رییس‌جمهور جمهوری آذربایجان، دیدار کند.
رسانه‌های اسرائیل تاریخ دقیق سفر نتانیاهو را اعلام نکرده‌اند.
روزنامه هیل، چهارشنبه سوم اردیبهشت، در گزارشی اعلام کرد دولت آمریکا در آستانه نهایی‌سازی توافقی با عربستان سعودی است که به این کشور اجازه می‌دهد برنامه‌ای هسته‌ای با کاربرد غیرنظامی و تحت نظارت واشینگتن راه‌اندازی کند.
تقویت زیرساخت‌های امنیتی عربستان سعودی
این توافق، در صورت اجرا، فراتر از یک اقدام نمادین خواهد بود و ایالات متحده را به‌طور مستقیم به زیرساخت‌های بلندمدت انرژی و امنیت عربستان پیوند خواهد داد.
بر اساس این گزارش منابع آمریکایی گفته‌اند واشینگتن آماده است بسته‌ای از تسلیحات پیشرفته آمریکایی را نیز در اختیار ریاض قرار دهد.
این بسته نه‌فقط به معنای تقویت شراکت نظامی دو کشور، بلکه گامی در جهت ایجاد بازدارندگی مؤثر در برابر جمهوری اسلامی خواهد بود.
محمد بن سلمان، ولیعهد عربستان سعودی و جیک سالیوان، مشاور امنیت ملی پیشین کاخ سفید، اردیبهشت سال گذشته با یکدیگر دیدار و درباره پیش‌نویس «تقریبا نهایی‌شده» توافق امنیتی بین واشینگتن و ریاض گفت‌وگو کردند.
متحدی که نادیده گرفته شد
این تحولات، با مذاکراتی که به‌تازگی در عمان میان جمهوری اسلامی و آمریکا صورت گرفته، پیوند خورده و برخلاف توافق هسته‌ای برجام که بدون هماهنگی با کشورهای عربی تنظیم شد و با بدگمانی در پایتخت‌های منطقه مواجه شد، این‌بار ریاض در تمامی مراحل در جریان گفت‌وگوها قرار دارد.
شبکه خبری سی‌ان‌ان ۲۸ بهمن گزارش داد عربستان سعودی آمادگی خود را برای میانجی‌گری میان دولت ترامپ و جمهوری اسلامی به‌منظور دست‌یابی به توافقی جدید با هدف محدود کردن برنامه هسته‌ای تهران اعلام کرده است.
سی‌ان‌ان اضافه کرد ریاض نگران است در پی تضعیف قابل توجه گروه‌های نیابتی جمهوری اسلامی در منطقه، تهران تمایل بیشتری برای دست‌یابی به تسلیحات هسته‌ای پیدا کرده باشد.
روزنامه هیل در گزارش خود بخشی از شکست برجام در گذشته را ناشی از نادیده گرفتن متحدانی دانسته که با تاثیر مستقیم تبعات این توافق مواجه می‌شدند: «حالا آمریکا کوشیده است با جلب مشارکت کشورهای کلیدی منطقه، رویکردی «فراگیر» و نه صرفا سخت‌گیرانه در برابر تهران اتخاذ کند.»
این رویکرد، ریشه در دوران ریاست‌جمهوری دونالد ترامپ دارد. اگرچه سیاست خارجی او در واشینگتن آشفته توصیف می‌شد، رهبران عرب منطقه آن را روشی روشن و «معامله‌محور» می‌دانستند: شفاف، مستقیم و فارغ از سخنرانی‌های آرمان‌گرایانه.
بازتعریف موازنه قوا در خاورمیانه
به گزارش روزنامه هیل، توافق اتمی با عربستان سعودی و تجهیز نظامی آن، تنها بخشی از بازتعریف موازنه قدرت در منطقه است. همکاری‌های دفاعی، اطلاعاتی و اقتصادی میان ریاض و واشنگتن در حال گسترش است؛ و این احتمال که عربستان در نهایت به نوعی از «پیمان ابراهیم» بپیوندد، دیگر نامحتمل به‌نظر نمی‌رسد.
در این چارچوب، آنچه اکنون در حال شکل‌گیری است، ائتلافی منطقه‌ای است که نه بر پایه ایدئولوژی، بلکه بر اساس تهدیدهای مشترک و منافع واقعی استوار است — ائتلافی که هدف آن نه صلح رسمی، بلکه بازدارندگی مؤثر و پایدار در برابر تهران است.
مخالفان همچنان نگرانند
روزنامه هیل در ادامه از هشدار برخی نهادهای اطلاعاتی اسرائیل نسبت به فشار بیش از حد بر جمهوری اسلامی خبر داد و نوشت آن‌ها نگران‌اند که سقوط ناگهانی حکومت ایران، کشور را به هرج‌ومرج و حتی جنگ داخلی بکشاند؛ سناریویی که نه‌تنها برای اسرائیل، بلکه برای آمریکا نیز یادآور تجربه‌های پرهزینه در عراق و افغانستان است.
روزنامه هیل به نقل از تحلیلگران آمریکایی نوشت که رویکرد تازه آمریکا، نه تلاشی برای تغییر رژیم در ایران، بلکه ساختن یک «جعبه راهبردی» پیرامون تهران با استفاده از دیپلماسی، مشارکت‌های منطقه‌ای و بازدارندگی است.
واشینگتن این‌بار می‌کوشد آینده خاورمیانه را با کشورهای منطقه و نه به‌جای آن‌ها رقم بزند.
تاسیسات هسته‌ای نطنز در اعماق این کوه ساخته شده است.
براساس این گزارش و تصاویر ماهواره‌ای منتشرشده، محوطه امنیتی جدید، تمامی دامنه کوه کلنگ گزلا را احاطه کرده است و تا جاده اصلی امتداد می‌یابد و به حصار امنیتی مجتمع نطنز در نزدیکی آن می‌پیوندد.
در گزارشی که موسسه علوم و امنیت بین‌الملل در روز چهارشنبه سوم اردیبهشت منتشر کرد، گفته شده است: «کوه چند قله‌ای کلنگ گزلا، محل احداث یک مجتمع تونلی بزرگ و عمیق جدید و یک تونل کوچک‌تر جداگانه است که قدمت آن به سال ۲۰۰۷ بازمی‌گردد. هیچ‌کدام از این دو سایت تاکنون مورد بازرسی آژانس بین‌المللی انرژی اتمی قرار نگرفته‌اند.»
به‌نوشته این موسسه، «ایجاد چنین حصار امنیتی گسترده‌ای در اطراف تاسیسات مرتبط با غنی‌سازی اورانیوم که در اعماق زمین و در دل کوه ساخته شده، نشان می‌دهد که جمهوری اسلامی نگران نفوذ پنهانی افراد یا گروه‌هایی به این تونل‌هاست. با این حال، هنوز مشخص نیست این نوع موانع حفاظتی تا چه اندازه می‌تواند در برابر یک دشمن مسلح و مجهز کارآمد باشد.»
مجتمع تونلی بزرگ جدید
موسسه علوم و امنیت بین‌الملل در ادامه گزارش خود افزوده است: «این مجموعه تونلی جدید که دارای دو ورودی مجزا است و به احتمال زیاد به زیر بلندترین قله کوه ختم می‌شود، طی چند سال گذشته در حال ساخت بوده است. انتظار می‌رود این مجتمع در سال جاری یا سال آینده به بهره‌برداری کامل برسد. بر اساس گزارش‌ها، این مجموعه قرار است جایگزین مرکز مونتاژ سانتریفیوژهای پیشرفته در نطنز شود که در تابستان ۲۰۲۰ در اثر انفجار تخریب شد.»
براساس این گزارش، تونل‌های جدید در عمقی بیش از سایت فردو ساخته شده‌اند و فضای زیرزمینی آن‌ها به اندازه‌ای وسیع است که می‌توانند علاوه بر تاسیسات مونتاژ، یک سایت کوچک غنی‌سازی سانتریفیوژ گازی اعلام‌نشده را نیز در خود جای دهند.
دیوید آلبرایت و سارا بورکهارد، نویسندگان این گزارش، افزوده‌اند: «با توجه به اینکه حکومت ایران طی یک سال گذشته حدود شش هزار سانتریفیوژ پیشرفته در فردو و مجتمع نطنز مستقر کرده که هیچ‌کدام تحت نظارت آژانس نبوده‌اند، به نظر می‌رسد که توانایی استقرار مخفیانه هزاران سانتریفیوژ دیگر در این مجتمع جدید را دارد.»
تاسیسات زیرزمینی اولیه
موسسه علوم و امنیت بین‌الملل، برای اولین بار در سال ۲۰۰۷ مجتمع تونلی اولیه را که از مجتمع جدید جداست، شناسایی کرد. این مجتمع بسیار کوچک‌تر از مجتمع جدید است. تصاویر ماهواره‌ای اخیر نشان‌دهنده فعالیت‌های گسترده در اطراف ورودی‌های این تونل است که ظاهرا با هدف تقویت استحکامات امنیتی صورت گرفته است. جمهوری اسلامی تاکنون هیچ توضیحی درباره علت ساخت این سایت ارائه نداده است.
در این گزارش گفته شده است: «با اینکه شواهدی مبنی بر استفاده از این سایت برای غنی‌سازی اورانیوم وجود ندارد، اما به نظر می‌رسد این مجتمع به‌عنوان انبار اضطراری برای ذخیره اورانیوم طبیعی یا غنی‌شده، تجهیزات مونتاژ سانتریفیوژ، یا انجام تحقیقات محدود در نظر گرفته شده باشد.»
جمهوری اسلامی پیش‌تر تاسیسات مشابهی در نزدیکی تاسیسات تبدیلی اصفهان ساخته بود که مورد بازدید آژانس بین‌المللی انرژی اتمی قرار گرفت؛ هرچند بازرسان آژانس از سال ۲۰۰۷ به این سو، اجازه بازرسی از تاسیسات نطنز را نداشته‌اند.
مسائل پادمانی
به‌نوشته دیوید آلبرایت و سارا بوکهارد، هیچ‌یک از تاسیسات تونلی نطنز به‌عنوان سایت هسته‌ای رسمی اعلام نشده‌اند. طبق بند ۳.۱ از توافقنامه پادمانی، ایران موظف است اطلاعات طراحی سایت را به‌محض تصمیم به ساخت، به آژانس بین‌المللی انرژی اتمی ارائه کند. با این حال، حکومت ایران از اجرای این بند خودداری کرده است.
نویسندگان در ادامه افزوده‌اند: «با توجه به سابقه فعالیت‌های پنهانی هسته‌ای جمهوری اسلامی، شفاف‌سازی درباره هدف این تونل‌ها باید در اولویت آژانس و کشورهای نگران قرار گیرد. چنانچه جمهوری اسلامی اقدام به ساخت سایت غنی‌سازی کرده و آن را به آژانس اعلام نکرده باشد، به‌طور جدی پادمان را نقض کرده است.»
موسسه علوم و امنیت بین‌الملل، در گزارش خود تاکید کرده است که آمریکا باید در مذاکرات خود با جمهوری اسلامی به‌روشنی اعلام کند که انتقال یا ذخیره اورانیوم غنی‌شده، سانتریفیوژ یا تجهیزات مرتبط با آن در این تاسیسات زیرزمینی، روند گفت‌وگوها را به‌شدت تضعیف خواهد کرد.
وضعیت عملیاتی
در این گزارش در عین حال گفته شده است که تشخیص وضعیت عملیاتی این دو مجتمع تونلی دشوار است، اما ایجاد حصار امنیتی در اطراف کوه نشان‌دهنده آمادگی برای آغاز بهره‌برداری از آن در آینده نزدیک است.
براساس این گزارش، «با توجه به فعالیت‌های اخیر در ورودی تونل سایت ۲۰۰۷ و تغییرات چشمگیر در ساختار امنیتی آن، به نظر می‌رسد این سایت پس از بیش از یک دهه وقفه، مجددا فعال شده باشد. این تغییرات از ۳۰ سپتامبر ۲۰۲۳ آغاز شده و طی شش ماه گذشته شدت گرفته است. ورودی‌های تونل اکنون با ساختمان‌های امنیتی، موانع جاده‌ای و ساختارهای پیچیده امنیتی تقویت شده‌اند.»
به‌گفته نویسندگان این گزارش، «در مقابل، وضعیت مجتمع جدید کمتر مشخص است. دو ورودی مجزا در تصاویر قابل مشاهده‌اند که یکی تقریبا تکمیل شده و دیگری با مشکلات زه‌کشی روبه‌روست. مسیرهای منتهی به تونل‌ها هنوز آسفالت نشده‌اند و بخشی از حصار امنیتی همچنان ناقص است. با این حال، برخی از منابع غربی نگران‌اند که بخشی از این مجتمع از هم‌اکنون عملیاتی شده باشد.»
تصاویر ماهواره‌ای و ساخت حصار امنیتی
موسسه علوم و امنیت بین‌الملل در پایان گزارش خود نوشته است: «تصاویر ماهواره‌ای که در پایان مارس گرفته شده، نشان می‌دهند که عملیات گسترده‌ای برای تسطیح زمین و آماده‌سازی مسیر نصب حصار امنیتی در جریان است. در حالی‌که سمت غرب تا تاریخ ۲۹ مارس ۲۰۲۵ همچنان باز بود، نصب پنل‌های دیواری از دو سمت شمال و شرق آغاز شده است. ضلع شمالی این حصار به حصار امنیتی پیشین نطنز متصل می‌شود و در شرق به جاده مجاور می‌رسد. بنابراین، این حصار نه تنها تونل‌های جدید و زیرساخت‌های مرتبط را در بر می‌گیرد، بلکه همچنین شامل ورودی و سالن زیرزمینی پیش از سال ۲۰۰۷ نیز می‌شود.»
طبق این گزارش، «به‌دلیل توپوگرافی کوهستانی، تسطیح زمین برای نصب پنل‌ها به عملیات خاک‌برداری قابل‌توجهی نیاز دارد. کانال‌کشی‌هایی در امتداد حصار مشاهده می‌شود که احتمالا برای زه‌کشی آب‌های سطحی و یا کابل‌کشی زیرزمینی برای نورپردازی و دوربین‌های نظارتی در نظر گرفته شده‌اند. عرض جاده‌های تسطیح‌شده به اندازه‌ای است که بتوان در آن حصار دوگانه‌ای شامل دیوار بتنی، حصار سیمی و تیرهای چراغ برق و دوربین ایجاد کرد.»