غلامرضا قاسمیان، مداح دفتر خامنه‌ای که در عربستان سعودی بازداشت شده بود، شامگاه چهارشنبه هفت خرداد در شبکه اجتماعی ایکس نوشت با «پیگیری‌های مجدانه کنسولگری» آزاد شده و «از طریق دبی» در حال بازگشت به ایران است.
با اینکه او بعد از مهاجرت به کانادا دیگر به ایران سفر نکرده، اما همسرش در طول این مدت برای سفری ضروری به ایران، ناچار به تمدید گذرنامه خود از طریق دفتر حافظ منافع جمهوری اسلامی در واشینگتن شد. گذرنامه‌ای با اشتباهات قانونی برای شهرزاد صادر شد و باعث شد او درست در زمان سرنگونی پرواز پی‌اس ۷۵۲، در ایران گرفتار شود. او سرانجام پس از یک ماه توانست به کانادا بازگردد.
۸ ژانویه سال ۲۰۲۰، در بحبوحه درگیری جمهوری اسلامی با آمریکا بعد از کشته شدن قاسم سلیمانی، پرواز مسافربری خطوط هوایی اوکراین به مقصد کی‌یف تنها شش دقیقه بعد از پرواز با دو موشک سپاه پاسداران در آسمان تهران هدف قرار گرفت و سرنگون شد.
همه ۱۷۶ سرنشین این پرواز و یک جنین در این فاجعه جان باختند. از میان این مسافران، مقصد نهایی ۱۳۸ نفر کانادا بود. مرگ ۵۵ شهروند کانادایی و ۳۰ نفر با اقامت دائم این کشور، این سرنگونی را به یک فاجعه ملی برای کانادا تبدیل کرد؛ فاجعه‌ای که افق برقراری مجدد روابط با جمهوری اسلامی را تیره‌تر از پیش کرد.
از آن هنگام، با وجود ابراز تمایل جمهوری اسلامی و تلاش لابی‌های نزدیک به حکومت ایران برای بازگشایی سفارت‌خانه‌های دو کشور و برقراری دوباره مناسبات میان تهران و اتاوا، دولت کانادا از عادی‌سازی مناسبات خود با جمهوری اسلامی خودداری کرده است.
سفر خبرنگار شبکه کانادایی به تهران و بحث دوباره بر سر روابط
اواخر اردیبهشت، در اقدامی کم سابقه، مارگارت اوانز خبرنگار ارشد شبکه سی‌بی‌سی کانادا در لندن، اجازه سفر به ایران و تهیه گزارش را پیدا کرد. او در جریان این سفر از اسماعیل بقایی، سخنگوی وزارت امور خارجه جمهوری اسلامی درباره چشم انداز روابط دیپلماتیک دو کشور پرسید.
بقایی ضمن ابراز آمادگی برای مذاکره گفت: «کانادا باید در این رابطه پیش‌قدم شود. ما از ابتدا با قطع روابط مخالف بودیم چرا که فکر می‌کردیم به ضرر هر دو ملت است.»
بقایی گفت که صدها هزار ایرانی در کانادا زندگی می‌کنند و اولین کسانی که از قطع روابط آسیب می‌بینند، همین ایرانیان هستند.
اما بسیاری از ایرانیان در کانادا مخالف از سرگیری روابط این کشور با جمهوری اسلامی و بازگشایی سفارت‌خانه‌ها هستند زیرا بر این باورند که سفارت ایران در هر کشوری اکنون تنها به‌عنوان دفتر حافظ منافع جمهوری اسلامی عمل می‌کند؛ دفتری که نه تنها ایرانیان مخالف حکومت را شناسایی و رصد می‌کند، بلکه زمینه تامین و توانمندسازی نیروهای نیابتی جمهوری اسلامی را نیز فراهم می‌آورد.
علی نیز از مخالفان بازگشایی سفارت جمهوری اسلامی در کاناداست. او که حالا در کانادا مشغول به کار است، می‌گوید: «با اینکه به دلیل سهل‌انگاری قوانین مهاجرتی، تعداد زیادی از مقامات جمهوری اسلامی حالا در کانادا زندگی می‌کنند، اما بسته بودن سفارت جمهوری اسلامی در اتاوا همچنان از گسترش فعالیت‌های مخرب رژیم در این کشور جلوگیری می‌کند.»
بسیاری از ایرانی- کانادایی‌ها مثل علی می‌گویند حاضرند پیچیدگی مسائل کنسولی به‌دلیل نبود سفارت جمهوری اسلامی در کانادا را به جان بخرند تا از گسترش دسترسی و نفوذ جمهوری اسلامی در این کشور جلوگیری کنند.
گروهی نیز وجود روابط دیپلماتیک بین جمهوری اسلامی و کانادا را برای حل مناقشات کارساز می‌دانند. این عده در موضوع سرنگونی پرواز پی‌اس ۷۵۲، بر این باور بودند که داشتن روابط دیپلماتیک اهرم فشاری به کانادا می‌دهد تا بتواند جمهوری اسلامی را پاسخگو کند. اما بسیاری دیگر در مخالفت با این نظر استدلال می‌کنند که داشتن رابطه دیپلماتیک و سفارت در کشورهایی مثل سوئد یا بریتانیا، ذره‌ای در پاسخگو کردن جمهوری اسلامی در پرونده سرنگونی هواپیمای مسافربری اوکراینی تاثیر نداشته است.
موضع دولت لیبرال کانادا
دولت لیبرال کانادا نیز قصدی برای بازگشایی سفارت‌خانه‌اش در تهران ندارد.
وزارت امور خارجه کانادا در پاسخ به پرسش ایران‌اینترنشنال گفت: «پیش از آن‌که بازسازی روابط دیپلماتیک با کانادا مورد بررسی قرار گیرد، جمهوری اسلامی ایران باید تغییراتی اساسی در رفتارهای خود، هم در داخل کشور و هم در عرصه بین‌المللی، ایجاد کند.»
وزارت امور خارجه کانادا همچنین اقدامات بی‌ثبات‌کننده جمهوری اسلامی در خاورمیانه را محکوم کرد و از نقض تعهدات بین‌المللی ایران در زمینه حقوق بشر، به‌ویژه اعمال قوانین و سیاست‌های سرکوب‌گر و تبعیض‌آمیز علیه زنان، دختران و اقلیت‌ها ابراز نگرانی کرد.
وزارت امور خارجه کانادا در پاسخ به ایران‌اینترنشنال تاکید کرد تا زمانی که جمهوری اسلامی ایران به رفتارهای غیرقابل‌قبول خود ادامه دهد، کانادا از جمله از طریق معرفی ایران به‌عنوان کشور حامی تروریسم تحت قانون مصونیت دولتی، قرار دادن سپاه پاسداران انقلاب اسلامی در فهرست گروه‌های تروریستی طبق قانون کیفری، و اعمال تحریم‌های هدفمند به فشار بر حکومت ایران ادامه خواهد داد.
دولت کانادا در سال‌های گذشته و به‌ویژه پس از سرنگونی هواپیمای مسافربری اوکراینی و خیزش «زن، زندگی، آزادی» بارها بر حمایت خود از مردم ایران تکرار کرده است. از جمله اقدامات مهم در این زمینه، قرار دادن سپاه پاسداران در فهرست گروه‌های تروریستی در تیرماه سال گذشته بود.
موضع حزب محافظه‌کار کانادا
طرح قرار دادن سپاه در فهرست گروه‌های تروریستی، برای اولین بار در تابستان ۲۰۱۸ از سوی گارنت جنوس نماینده حزب محافظه‌کار ارائه شد. لایحه‌ای که همان زمان تصویب شد، اما اجرای آن تا سال ۲۰۲۴ به تاخیر افتاد.
محافظه‌کاران بارها جمهوری اسلامی را به‌دلیل اقدامات بی‌ثبات‌کننده‌اش در منطقه و حمایت از گروه‌های تروریستی مانند حزب‌الله و حماس محکوم کرده‌اند. آن‌ها خواهان شناسایی و اخراج عوامل جمهوری اسلامی از کانادا هستند.
گارنت جنوس، پس از انتشار گزارش مارگارت اوانز در شبکه سی‌بی‌سی و اظهارات سخنگوی وزارت امور خارجه جمهوری اسلامی در واکنش به احتمال بازگشایی سفارت ایران در کانادا، در گفت‌وگو با ایران‌اینترنشنال بار دیگر بر موضع حزبش تاکید کرد و گفت: «پیشنهادها برای از سرگیری روابط با این رژیم افراطی و حامی تروریسم کاملاً مردود است. در حالی‌که لیبرال‌ها در گذشته از بازگشایی روابط حمایت کرده‌اند، محافظه‌کاران به کارنامه خود در ایستادگی در برابر این رژیم و حمایت از مردم ایران افتخار می‌کنند.»
جنوس افزود: «مردم ایران باید فرصت انتخاب حکومتی را داشته باشند که بازتاب‌دهنده آرمان‌هایشان برای عدالت و صلح باشد. ما از مردم ایران حمایت می‌کنیم، نه از حکومت جمهوری اسلامی. موضع ما در این زمینه تغییری نخواهد کرد.»
پیشتر، صفحه «برنامه محفل» در شبکه اجتماعی ایکس خبر داد قاسمیان آزاد شده و در راه بازگشت به ایران است.
قاسمیان که از آخوندهای نزدیک به دفتر رهبر جمهوری اسلامی محسوب می‌شود، پنجم خرداد در جریان انجام مناسک حج تمتع از سوی پلیس عربستان سعودی بازداشت شد.
او پیش از بازداشت، با انتشار ویدیویی در شبکه‌های اجتماعی، اتهاماتی را متوجه دولت عربستان کرده بود که بازتاب گسترده‌ای در فضای مجازی داشت.
پیشتر در روز چهارشنبه و قبل از انتشار خبر آزادی این آخوند، محمدحسین رنجبران، مشاور وزیر امور خارجه جمهوری اسلامی، اعلام کرده بود که عربستان سعودی صدور ویزا برای شمار زیادی از ایرانی‌ها را پس از سخنان اخیر غلامرضا قاسمیان متوقف کرده است.
او چهارشنبه هفتم خرداد با انتشار پستی در شبکه ایکس، از پیامدهای سخنان قاسمیان برای زائران ایرانی مراسم حج خبر داد و نوشت: «فرد مذکور دستگیر و صدور روادید برای تعداد زیادی از هم‌وطنان منتظر متوقف می‌شود. هزاران زائر در بلاتکلیفی قرار می‌گیرند.»
رنجبران تاکید کرد اظهارات این آخوند موضع رسمی تهران نیست و افزود: «موضع هماهنگ جمهوری اسلامی» از زبان نماینده خامنه‌ای در عربستان سعودی، رییس سازمان حج و زیارت، سفیر ایران در ریاض و وزیر امور خارجه بیان می‌شوند و همگی آن‌ها خواهان «ضرورت حراست از وحدت اسلامی و حفظ روابط رو به رشد با عربستان» هستند.
رنجبران همچنین از دفاع مدیر سایت رجانیوز، رسانه وابسته به جریان «پایداری»، از قاسمیان انتقاد کرد و گفت او حجاج ایرانی را به دو دسته «انقلابی و غیر انقلابی» تقسیم کرده و موضع وزیر امور خارجه و سایر مقام‌های جمهوری اسلامی را نشانه «وادادگی» در برابر ریاض دانسته است.
عباس عراقچی، وزیر امور خارجه جمهوری اسلامی، ششم خرداد در شبکه اجتماعی ایکس نوشت تهران «با صراحت کامل هرگونه تلاش برای ضربه زدن به وحدت مسلمانان را به‌ویژه در فضای حج» محکوم می‌کند.
او اضافه کرد: «ما مصمم هستیم که به هیچ‌کس اجازه ندهیم به روابط برادرانه ما با همسایگان‌مان، از جمله به مسیر رو به‌جلوی روابط با عربستان سعودی، آسیب بزند.ایران مدیریت شایسته و کارآمد حج امسال را به خوبی ارج می‌نهد.»
عبدالفتاح نواب، نماینده رهبر جمهوری اسلامی در امور حج و زیارت و سرپرست حجاج ایرانی، نیز سه‌شنبه ششم خرداد در واکنش به بازداشت غلامرضا قاسمیان، مداح دفتر خامنه‌ای در عربستان سعودی، گفت: «وقتی این صحبت‌ها را شنیدم شگفت‌زده شدم و نباید چنین سخنانی گفته می‌شد.»
نواب با اشاره به شخصی بودن اظهارات این آخوند بازداشت شده گفت با توجه به سابقه قرآنی او، انتظار دارد عربستان سعودی اجازه دهد او مناسک حج را کامل کند و به ایران بازگردد.
علیرضا عنایتی، سفیر جمهوری اسلامی در عربستان سعودی، بدون اشاره به بازداشت قاسمیان، در شبکه ایکس نوشت مقامات سعودی در خدمترسانی به زائران تلاش می‌کنند.
عنایتی تاکید کرد مقام‌های عربستان سعودی تمام تلاش خود را برای خدمت به زائران و حجاج ایرانی به کار گرفتهاند: «حجاج نیز حرمت و قداست این اماکن را رعایت کرده و به قوانین حاکم پایبند هستند و هیچ‌کس سخنان زشت و توهینآمیز را نمیپذیرد.»
محمدمهدی شهریاری، عضو کمیسیون امنیت ملی مجلس نیز در خصوص بازداشت قاسمیان گفت: «مدعیالعموم به خاطر دفاع از منافع ملی باید با اینگونه افراد برخورد کرده و علیه آن‌ها دادخواست تنظیم کرده و کیفرخواست دهد.»
پیشینه قاسمیان
غلامرضا قاسمیان پیشتر سخنران تجمعی دانشجویی بود که به حمله گروهی از بسیجیان به سفارت بریتانیا در تهران در آذرماه ۱۳۹۰ انجامید.
همچنین او سخنران یکی از هیئتهای مذهبی بود که برخی حاضران در آن، ۱۲ و ۱۳ دی ۱۳۹۴ به سفارت عربستان سعودی در تهران حمله کردند و آن را به آتش کشیدند.
حمله به سفارت عربستان سعودی موجب قطع روابط دیپلماتیک تهران و ریاض شد. قطع مناسبات بحرین با ایران و کاهش روابط امارات متحده عربی و ایران از پیامدهای این حمله بود.
اسفند ۱۴۰۱، توافقنامهای میان جمهوری اسلامی و عربستان سعودی در پکن با میانجیگری چین به امضا رسید.
بر اساس توافق پکن، روابط دیپلماتیک تهران و ریاض که از سال ۱۳۹۴ قطع شده بود، احیا شد و دو کشور موافقت کردند سفارتهای خود را در پایتختهای یکدیگر بازگشایی کنند و روابط سیاسی و اقتصادی دوجانبه را بهبود بخشند.
قاسمیان در سال‌های گذشته نیز با سخنرانیهای جنجالیاش، از جمله وعده «نابودی اسرائیل» و «فتح مکه»، خبرساز شده بود.
بیشتر بخوانید: پیامد سخنان مداح بازداشتشده بیت خامنه‌ای؛ ریاض صدور ویزا برای ایرانی‌ها را متوقف کرد
چهره نزدیک به محمدباقر قالیباف
قاسمیان در سال ۱۳۹۹ از سوی محمدباقر قالیباف به‌عنوان رییس کتابخانه، موزه و مرکز اسناد مجلس منصوب شد و چند ماه در این سمت حضور داشت.
پایگاه خبری رویداد۲۴ ششم خرداد در مطلبی با عنوان «غلامرضا قاسمیان کیست»، به جزییاتی از روابط نزدیک او با رییس مجلس شورای اسلامی پرداخت.
در این گزارش آمده است: «روابط او و قالیباف به زمان پیش از مجلس یازدهم باز میگردد. آن زمان قراردادهای شهرداری تهران به ریاست قالیباف با قرارگاه امام رضا خبرساز شده بود. این قراردادها مربوط به مدیریت ۲۳ مرکز بهاران به‌عنوان مراکز توانمندسازی جمعی از مددجویان مرتبط با آسیبهای اجتماعی بود.»
به گزارش رویداد۲۴، «قیمت نامعلوم» و «ترک تشریفات» در فرآیند انعقاد این قراردادها، به شبهات زیادی دامن زده بود.
این رسانه به روابط نزدیک قاسمیان و مهدی چمران، دیگر چهره نزدیک به قالیباف، اشاره کرد و افزود: «قاسميان كه همواره با لباس روحانيت فعاليت میكند، در انتخابات [شورای شهر] ۲۹ اردیبهشت ۱۳۹۶ بدون عبا و عمامه برای ثبتنام به وزارت كشور رفت و در ليست خدمت مهدی چمران قرار گرفت ولی مانند رفقايش از راهيابی به شورای پنجم باز ماند.»
پیش از این، علیرضا بیات، رییس سازمان حج و زیارت، به زائران مراسم حج هشدار داده بود از انتشار محتوای سیاسی یا طرح مسائل مذهبی حساس در شبکه‌های اجتماعی که ممکن است برای کشور میزبان حساسیتبرانگیز باشد، خودداری کنند.
بیشتر بخوانید: درخواست بازگرداندن آخوند بازداشتشده در مراسم حج؛ یک نماینده خواهان برخورد قضایی با او شد