اتحادیه اروپا در وضعیت بی‌سابقه‌ای از انفعال دیپلماتیک در مقابل درگیری نظامی جمهوری اسلامی و اسرائیل قرار گرفته است. نشریه پولیتیکو در گزارش تازه خود از شکاف عمیق میان رهبران اروپایی و ناتوانی آنها در ارائه پاسخ هماهنگ به این بحران خبر داده است.
حمله موشکی جمهوری اسلامی به پاکستان در دی‌ماه ۱۴۰۲، به تنش کوتاه‌مدت میان دو همسایه انجامید.
جمهوری اسلامی در آن زمان اعلام کرد گروه جیش‌العدل را در بلوچستان پاکستان هدف قرار داده و پاکستان نیز در پاسخ، به «مواضع جدایی‌طلبان بلوچ در خاک ایران» حمله کرد.
با این حال، تنش‌ها میان تهران و اسلام‌آباد اندکی بعد فروکش کرد.
اکنون و ۱۷ ماه پس از آن رخدادها، اسلام‌آباد حملات اسرائیل به جمهوری اسلامی را «نقض حاکمیت ارضی ایران» دانست و این اقدامات را «تحریک‌آمیز» خواند.
به گزارش الجزیره، وزارت خارجه پاکستان ۲۳ خرداد در بیانیه‌ای ضمن محکوم کردن حمله اسرائیل به جمهوری اسلامی اعلام کرد: «جامعه بین‌المللی و سازمان ملل متحد مسئولیت دارند با پیروی از قوانین بین‌المللی، این تجاوز را فورا متوقف و متجاوز را پاسخگو کنند.»
تصمیم پاکستان به بستن مرز خود با ایران
پاکستان که با ایران ۹۰۵ کیلومتر مرز مشترک دارد، از ۲۵ خرداد پنج گذرگاه مرزی خود با ایران را مسدود کرده است.
در روزهای اخیر، بیش از ۵۰۰ شهروند پاکستانی، از جمله زائران و دانشجویان، از ایران خارج شده‌اند.
نعیم احمد، دستیار فرماندار شهر مرزی تفتان، در مصاحبه با الجزیره گفت: «دوشنبه ۴۵ دانشجو که در موسسات مختلف ایران تحصیل می‌کردند به پاکستان بازگشتند. حدود ۵۰۰ زائر هم از مرز تفتان عبور کردند.»
تفتان در منطقه چاغی استان بلوچستان پاکستان واقع شده است. ناحیه‌ای که به‌دلیل برخورداری از معادن غنی طلا و مس شناخته شده است و در گذشته نیز به‌عنوان محل آزمایش‌های هسته‌ای پاکستان مورد استفاده قرار گرفته است.
نگرانی پاکستان از پیامدهای جنگ بر امنیت بلوچستان
کارشناسان معتقدند اصلی‌ترین نگرانی پاکستان از تبعات احتمالی جنگ جمهوری اسلامی و اسرائیل، به وضعیت ناآرام استان بلوچستان بازمی‌گردد؛ بزرگ‌ترین استان این کشور از نظر مساحت با جمعیتی حدود ۱۵ میلیون نفر.
بلوچستان که منابع غنی نفت، گاز، زغال‌سنگ، طلا و مس را در خود جای داده، از سال ۱۹۴۷ تاکنون شاهد دست‌کم پنج شورش جدایی‌طلبانه بوده است که آخرین موج این ناآرامی‌ها از اوایل دهه ۲۰۰۰ میلادی آغاز شده است.
عبدالباسط، پژوهش‌گر دانشکده مطالعات بین‌المللی اس. راجاراتنام در سنگاپور، به الجزیره گفت: «نگرانی اصلی پاکستان این است که در صورت تشدید جنگ، اعضای گروه‌های مسلحی مانند ارتش آزادی‌بخش بلوچستان که شمار زیادی از آنها در مناطق مرزی ایران حضور دارند، ممکن است به آن سوی مرز نفوذ کنند و در خاک پاکستان پناه بگیرند.»
همچنین بندر کلیدی گوادر در این منطقه واقع شده که نقشی محوری در کریدور اقتصادی چین-پاکستان (به ارزش ۶۲ میلیارد دلار) ایفا می‌کند.
سابقه مهاجرت افغان‌ها به پاکستان
از زمان تهاجم شوروی به افغانستان در سال ۱۹۷۹، موج گسترده‌ای از پناهجویان افغان وارد پاکستان شده‌اند. در آخرین موج، پس از به قدرت رسیدن طالبان در سال ۲۰۲۱، نزدیک به چهار میلیون افغان به پاکستان پناه برده‌اند.
در سال ۲۰۲۳، دولت پاکستان برنامه بازگرداندن پناهجویان را آغاز کرد که به اخراج حدود یک میلیون نفر منجر شد.
عبدالباسط گفت که پاکستان نمی‌خواهد تجربه مهاجرت گسترده افغان‌ها تکرار شود: «با توجه به مرز طولانی با ایران و پیوندهای عمیق میان مردم دو سوی مرز، احتمالا همین مساله در تصمیم به بستن مرز تاثیرگذار بوده است.»
هراس از برتری هوایی اسرائیل
عمر کریم، پژوهش‌گر مسائل خاورمیانه در دانشگاه بیرمنگام، در مصاحبه با الجزیره با اشاره به مخالفت پاکستان با دستیابی اسرائیل به برتری کامل هوایی بر آسمان ایران گفت: «چنین موضوعی می‌تواند معادلات امنیتی در جناح غربی پاکستان را دستخوش تغییر کند.»
بنیامین نتانیاهو، نخست‌وزیر اسرائیل، اعلام کرده که نیروی هوایی این کشور کنترل آسمان ایران را در دست دارد و دونالد ترامپ، رییس‌جمهوری آمریکا نیز این گفته را تایید کرده است.
پاکستان که هیچ رابطه دیپلماتیکی با اسرائیل ندارد و این کشور را «دشمن» می‌داند، از گسترش نفوذ هوایی اسرائیل در منطقه ابراز نگرانی کرده است.
اسحاق دار، وزیر امور خارجه پاکستان، ۲۷ خرداد در پارلمان این کشور گفت در صورت خودداری اسرائیل از انجام حملات بیشتر، جمهوری اسلامی آماده بازگشت به میز مذاکرات است.
او افزود: «این پیام را به کشورهای دیگر رسانده‌ایم که هنوز فرصت توقف اسرائیل و بازگشت ایران به مذاکرات وجود دارد.»
بر اساس این گزارش که چهارشنبه ۲۸ خرداد در وب‌سایت شبکه خبری سی‌ان‌ان منتشر شد، روابط کرملین با کشورهای خاورمیانه همواره با پیچیدگی خاصی همراه بوده است؛ از یک سو، روسیه در این منطقه متحدان دیرینه و نفوذ اقتصادی چشمگیری دارد و از سوی دیگر، به‌عنوان یکی از غول‌های انرژی معمولا از بی‌ثباتی و تنش‌هایی که بازارهای جهانی را دچار التهاب می‌کنند، سود می‌برد.
سی‌ان‌ان افزود دوگانگی موجود در سیاست مسکو را می‌توان به‌روشنی در رویکرد آن در قبال درگیری جمهوری اسلامی و اسرائیل مشاهده کرد.
در نگاه اول، روسیه در این بحران منافع قابل توجهی را در معرض خطر می‌بیند. جمهوری اسلامی برای کرملین شریکی راهبردی و کلیدی بوده؛ حکومتی که نه تنها با نفوذ و ارزش‌های غربی زاویه دارد، بلکه پهپاد شاهد را در اختیار ارتش روسیه گذاشته و نقش مهمی در تداوم حملات این کشور به اوکراین ایفا کرده است.
گرچه بخش زیادی از تولید این پهپادها مدتی است به خاک روسیه منتقل شده اما با شدت گرفتن حملات پهپادی اوکراین به مراکز صنعتی در عمق خاک روسیه، ممکن است مسکو به‌زودی جای خالی حمایت مستقیم تهران را احساس کند.
برای کرملین، ناتوانی یا عدم تمایل به مداخله، آن هم زمانی که یکی از مهم‌ترین متحدانش در خاورمیانه زیر آتش سنگین قرار گرفته، با نوعی «تحقیر دردناک اما نه‌چندان آشکار» همراه است.
مسکو البته با صدور بیانیه‌هایی شدیداللحن، حملات اسرائیل به تاسیسات هسته‌ای جمهوری اسلامی را «غیرقانونی» خوانده و هشدار داده این اقدامات «تهدیدی غیرقابل قبول برای امنیت جهانی» به شمار می‌رود.
با آن‌که روسیه ظاهرا متحد جمهوری اسلامی محسوب می‌شود، این اتحاد هرگز به معنای تعهد به دفاع نظامی از ایران نبوده و کرملین نیز تاکنون هیچ پیشنهادی برای حمایت نظامی ارائه نکرده است.
پیش‌تر و در بهمن‌ماه، مسعود پزشکیان، رییس دولت جمهوری اسلامی، اعلام کرد طبق تفاهم‌نامه جامع میان ایران و روسیه، دو کشور در صورت حمله به یکی از آنها، متعهد به همکاری مشترک خواهند بود.
با این حال، تاس، خبرگزاری رسمی دولت روسیه، همان زمان گزارش داد در این معاهده، بند تعهد به دفاع متقابل گنجانده نشده است.
مسکو در میانه آشوب، به‌دنبال احیای قدرت نقش‌آفرینی خود است
سی‌ان‌ان در ادامه گزارش خود نوشت اگر فروپاشی حکومت ایران رخ دهد، این کشور به فهرست بلند متحدان از دست‌رفته مسکو در خاورمیانه، از جمله عراق، لیبی و سوریه، افزوده خواهد شد.
اما اینجاست که همان دوگانگی آشنا دوباره خود را نشان می‌دهد: واقعیت برای مسکو به آن تیرگی که به نظر می‌رسد، نیست و بحران جدید میان جمهوری اسلامی و اسرائیل در خدمت منافع کرملین قرار گرفته است.
علاوه بر سود سرشاری که روسیه از جهش قیمت نفت خام به‌دست آورده، این تنش نظامی راه را برای فرصت‌های تازه دیپلماتیک نیز گشوده؛ آن هم در شرایطی که روسیه در سال‌های اخیر به‌دلیل جنگ اوکراین دچار انزوای بین‌المللی شده است.
به گزارش سی‌ان‌ان، اکنون کرملین با بحرانی روبه‌رو است که می‌تواند زمینه را برای «همکاری سازنده» با آمریکا فراهم کند و این تعامل شاید در نهایت جایگاهی مهم برای روسیه به‌عنوان «شریک غیرقابل‌چشم‌پوشی» واشینگتن در روند بازسازی نظم خاورمیانه به دنبال داشته باشد.
این رسانه افزود ولادیمیر پوتین، رییس‌جمهوری روسیه، به‌عنوان تنها رهبر جهانی که همزمان به ایران، اسرائیل و آمریکا دسترسی مستقیم دارد، از همین حالا در حال بهره‌برداری از موقعیت محوری خود است و با اعلام آمادگی برای ایفای نقش میانجی می‌کوشد تا روسیه را به‌عنوان یک «واسطه مهم قدرت» در تحولات خاورمیانه معرفی کند.
با آغاز دور دوم ریاست‌جمهوری دونالد ترامپ، واشینگتن و مسکو تلاش کرده‌اند راه‌هایی تازه برای گسترش روابط خود، فراتر از محور جنگ اوکراین بیابند.
در این میان، موضوع جمهوری اسلامی و برنامه هسته‌ای آن، در کنار پرونده‌هایی چون قطب شمال، همکاری‌های اقتصادی و ماموریت‌های فضایی، به یکی از زمینه‌های احتمالی تعامل میان دو کشور بدل شده است.
تغییر کانون توجه جهانی؛ اوکراین از صحنه خارج شده است
سی‌ان‌ان نوشت با در نظر گرفتن شرایط کنونی، تحولات اخیر چندان به نفع کی‌یف تمام نمی‌شود.
در شرایطی که بحران در خاورمیانه هر روز ابعاد تازه‌ای پیدا می‌کند و احتمال ورود مستقیم آمریکا به درگیری‌ها افزایش یافته، توجه افکار عمومی و رسانه‌های جهانی به‌سرعت از جنگ فرسایشی در اوکراین به سوی ویرانی‌های ناشی از درگیری ایران و اسرائیل معطوف شده است.
دست‌کم در کوتاه‌مدت، تمرکز جهانی به‌طور چشمگیری از نقش روسیه در جنگ اوکراین فاصله گرفته و بر موقعیت این کشور به‌عنوان میانجی بالقوه در خاورمیانه متمرکز شده است.
تهدیدهای تند دونالد ترامپ علیه جمهوری اسلامی و اعلام «کنترل کامل آسمان ایران» از سوی اسرائیل، در شرایطی مطرح می‌شود که میلیون‌ها تهرانی مجبور به ترک شهر و خانه‌های خود شده‌اند.
آن‌چه وضعیت را پیچیده‌تر کرده، تفاوت آشکار در مواضع سران کشورهای اروپایی است که هر کدام تفسیر متفاوتی از تحولات ارائه می‌دهند.
ضعف اروپا در مقابل بحران خاورمیانه
پولیتیکو در گزارش چهارشنبه ۲۸ خرداد خود درباره ورود درگیری نظامی میان جمهوری اسلامی و اسرائیل به روز ششم، بر ضعف اتحادیه اروپا در تاثیرگذاری بر این بحران تاکید کرد.
بر اساس این گزارش، کمتر بحرانی در جهان به خطرناکی درگیری کنونی وجود داشته است که اروپا در آن چنین بی‌تاثیر بوده باشد.
در حالی که نیروهای جمهوری اسلامی همچنان موشک به سمت اسرائیل پرتاب می‌کنند و گزارش‌ها حاکی از فرار میلیون‌ها نفر از تهران است، ترامپ تهدیدهای مستقیمی علیه جمهوری اسلامی مطرح کرده است.
رییس‌جمهوری آمریکا ۲۷ خرداد در پلتفرم تروث سوشال خواستار «تسلیم بی‌قید و شرط» جمهوری اسلامی شد و اعلام کرد که واشینگتن از مکان مخفیگاه «رهبر به اصلاح معظم»، علی خامنه‌ای، مطلع است.
تناقض میان اظهارات رهبران اروپایی
سران کشورهای اروپایی در ارزیابی موضع آمریکا دچار اختلافنظر جدی شده‌اند.
رهبران اروپایی در نشست گروه هفت در کانادا نتوانستند موضع واحدی در قبال این درگیری اتخاذ کنند.
کایا کالاس، مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا، پس از گفتوگو با مارکو روبیو، وزیر خارجه آمریکا، اعلام کرد که واشینگتن نمی‌خواهد درگیر جنگ با ایران شود.
از سوی دیگر، امانوئل مکرون، رییس‌جمهوری فرانسه، اعلام کرد که ترامپ روی آتش‌بس کار می‌کند. سخنانی که رییس‌جمهوری آمریکا آن را رد کرد و مکرون را «رییسجمهور شهرتطلب» خواند.
کییر استارمر، نخست‌وزیر بریتانیا، اطمینان داد که ترامپ قصد دخالت نظامی در جنگ اسرائیل و جمهوری اسلامی ندارد، در حالی که فریدریش مرتس، صدراعظم آلمان، بر امکان مشارکت آمریکا در حملات آینده تاکید کرد.
شکاف در اتحادیه اروپا
اورزولا فون در لاین، رییس کمیسیون اروپا، با اعلام حمایت از «حق دفاع مشروع اسرائیل» پس از شروع حملات به مواضع جمهوری اسلامی در ایران، انتقادات شدید برخی از کشورهای عضو اتحادیه اروپا را برانگیخت.
در جلسه اضطراری وزیران خارجه اروپایی، نمایندگان چندین کشور این اقدام فون در لاین را «حرکت و موضع انفرادی» توصیف کردند.
برخی از مقامات اروپایی تفاوت میان حق دفاع مشروع و «اقدام نظامی پیشگیرانه» را مطرح کرده‌اند.
کالاس نیز در بیانیه خود بر لزوم آتش‌بس و راهحل دیپلماتیک تاکید کرد تا از تکرار موضع فون در لاین خودداری کند.
تاثیر بحران خاورمیانه بر سیاستهای اروپا
بحران خاورمیانه، اتحادیه اروپا را مجبور به بازنگری در برخی سیاستهایش کرده است.
فون در لاین از پیشنهاد کاهش سقف قیمت نفت روسیه از ۶۰ به ۴۵ دلار عقبنشینی کرد. دلیل این تصمیم آن است که جنگ جمهوری اسلامی و اسرائیل قیمت جهانی نفت را به بالای ۶۰ دلار رسانده اما روسیه به‌دلیل تحریمها همچنان مجبور است نفت خود را حداکثر ۶۰ دلار بفروشد.
این یعنی روسیه در حال حاضر از افزایش قیمت نفت سود نمیبرد.
اما کالاس موضع متفاوتی اتخاذ کرد و گفت که اروپا باید بر کاهش سقف قیمت نفت روسیه پافشاری کند تا مانع از افزایش درآمد این کشور و تقویت ماشین جنگی مسکو شود.
این تناقضات نشان‌دهنده عمق شکاف در اتحادیه اروپا و ناتوانی آن در اتخاذ موضع واحد در برابر یکی از خطرناکترین بحرانهای منطقه‌ای است که می‌تواند پیامدهای جهانی گسترده‌ای به‌دنبال داشته باشد.
