شبکه خبری سی‌ان‌ان، پنجشنبه در گزارشی اختصاصی نوشت که واشینگتن در تلاش برای احیای مذاکرات با تهران، طرحی شامل کاهش تحریم‌ها، آزادسازی میلیاردها دلار و ساخت یک برنامه هسته‌ای غیرنظامی ارائه کرده است.
به‌دنبال اعلام آتش‌بس میان حکومت ایران و اسرائیل، منابع مطلع از تلاش‌های دیپلماتیک فشرده دولت دونالد ترامپ برای بازگرداندن جمهوری اسلامی به میز مذاکرات هسته‌ای خبر داده‌اند؛ تلاش‌هایی که شامل پیشنهاد کمک به تهران برای دسترسی به ۳۰ میلیارد دلار سرمایه، آزادسازی دارایی‌های بلوکه‌شده، و همچنین راه‌اندازی یک برنامه هسته‌ای غیرنظامی است.
بر اساس این گزارش به نقل از چهار منبع آگاه، مقامات کلیدی دولت آمریکا به رهبری استیو ویتکاف، فرستاده ویژه واشینگتن، در هفته‌های گذشته، حتی همزمان با حملات گسترده نظامی به تاسیسات هسته‌ای در ایران، مذاکراتی غیرعلنی با مقامات ایرانی از طریق میانجی‌گران منطقه‌ای داشته‌اند. این گفت‌وگوها پس از توافق آتش‌بس نیز ادامه یافته است.
شرط اصلی: توقف کامل غنی‌سازی اورانیوم
به‌گفته مقامات دولت ترامپ، تمامی پیشنهادهای مطرح‌شده همچنان مقدماتی و در حال تکامل هستند. با این حال، یک شرط تغییرناپذیر در تمامی طرح‌ها تکرار شده: توقف کامل فعالیت‌های غنی‌سازی اورانیوم توسط حکومت ایران. با وجود مخالفت همیشگی تهران با چنین شرطی، دست‌کم یکی از پیش‌نویس‌های اولیه پیشنهادی که در اختیار سی‌ان‌ان قرار گرفته، مشوق‌هایی قابل‌توجه برای حکومت ایران در نظر گرفته است.
از جمله مشوق‌های مطرح‌شده در این طرح، دسترسی جمهوری اسلامی به ۶ میلیارد دلار از دارایی‌های بلوکه‌شده در حساب‌های بانکی خارجی، کاهش تحریم‌های هدفمند، و سرمایه‌گذاری ۲۰ تا ۳۰ میلیارد دلاری در یک برنامه هسته‌ای غیرنظامی جدید است. این سرمایه‌گذاری قرار است برای ساخت تاسیساتی جایگزین فردو به‌کار گرفته شود؛ سایتی که در جریان حمله آمریکا با بمب‌های سنگرشکن هدف قرار گرفت. آمریکا تاکید کرده است این منابع مالی از سوی کشورهای عربی متحد واشینگتن تامین خواهد شد، نه از سوی دولت آمریکا.
جلسه محرمانه در کاخ سفید
دو منبع آگاه تایید کردند که هفته گذشته، استیو ویتکاف با مقاماتی از کشورهای عربی حوزه خلیج فارس در کاخ سفید جلسه‌ای چند ساعته و محرمانه داشته است. این جلسه تنها یک روز پیش از آغاز حملات آمریکا به سه سایت هسته‌ای در ایران برگزار شده است.
به گفته یکی از مقامات ارشد آمریکایی، این طرح به‌دنبال الگویی مشابه با برنامه هسته‌ای امارات متحده عربی است و هدف آن ایجاد زیرساختی غیرقابل غنی‌سازی برای تولید انرژی هسته‌ای غیرنظامی در ایران خواهد بود. آمریکا تاکید کرده است که ایران می‌تواند اورانیوم غنی‌شده را وارد کند، اما اجازه غنی‌سازی داخلی نخواهد داشت.
مواضع متناقض ترامپ
در حالی‌که مقامات کاخ سفید تاکید دارند این ابتکارها بخشی از تلاش برای جلوگیری از دستیابی حکومت ایران به سلاح هسته‌ای است، دونالد ترامپ، رئیس‌جمهوری آمریکا، روز چهارشنبه در حاشیه نشست ناتو اعلام کرد: «برای من اهمیتی ندارد که توافقی امضا شود یا نه.» او در عین حال گفت: «ممکن است فقط یک بیانیه ساده بگیریم که آن‌ها به سمت هسته‌ای شدن نمی‌روند.»
وزیر خارجه و مشاور امنیت ملی دولت ترامپ، مارکو روبیو، نیز تاکید کرد که هرگونه توافق نهایی، تنها در صورت تمایل ایران به مذاکره مستقیم با ایالات متحده و نه از طریق میانجی‌ها حاصل خواهد شد.
نقش کلیدی قطر در ادامه مذاکرات
به‌گفته منابع آگاه، مذاکرات از طریق کانال‌هایی چون قطر ادامه یافته است. قطر پیش‌تر نقش اصلی را در میانجی‌گری برای برقراری آتش‌بس شکننده میان جمهوری اسلامی و اسرائیل ایفا کرده بود. این کشور اکنون در تلاش است تا از شعله‌ور شدن دوباره درگیری‌ها جلوگیری کند.
استیو ویتکاف نیز روز چهارشنبه در مصاحبه‌ای با شبکه سی‌ان‌بی‌سی گفت: «نشانه‌هایی وجود دارد که می‌توان به توافقی دست یافت. ما با ایرانی‌ها در حال گفت‌وگو هستیم و طرف‌های مختلفی از منطقه با ما در تماس هستند.»
بن‌بست یا فرصت؟
با وجود تردیدهای ابراز شده از سوی تهران، از جمله تاکید عباس عراقچی، وزیر امور خارجه جمهوری اسلامی ایران، مبنی بر این‌که «هیچ قولی برای ازسرگیری مذاکرات داده نشده»، دولت ترامپ همچنان امیدوار است که حملات سنگین به تاسیسات هسته‌ای در ایران و توافق آتش‌بس، فضا را برای آغاز دور تازه‌ای از گفت‌وگوهای جامع فراهم کند.
با این حال، تصویب قانون تعلیق همکاری با آژانس بین‌المللی انرژی اتمی در مجلس شورای اسلامی و لحن سرسختانه رهبر جمهوری اسلامی، علی خامنه‌ای، که گفت «این موضوع درباره تسلیم ایران است، نه برنامه هسته‌ای ما، و تسلیم هرگز رخ نخواهد داد»، تردیدها درباره امکان موفقیت این مذاکرات را افزایش داده است.
مدیرکل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی، درباره این روند هشدار داد.
رافائل گروسی در واکنش به این اقدام اعلام کرد که جامعه بین‌المللی نمی‌تواند پایان همکاری تهران بر سر تاسیسات هسته‌ای را بپذیرد.
گروسی خواستار از سرگیری بازرسیها شد
مدیرکل آژانس پنجشنبه پنجم تیر گفت که آژانس به ذخایر اورانیوم ۶۰ درصد ایران دسترسی ندارد و خبر داد در نامه‌ای به عباس عراقچی، وزیر امور خارجه جمهوری اسلامی، خواستار بازدید آژانس از تاسیسات اتمی در ایران شده اما عراقچی هنوز به این نامه پاسخ نداده است.
این درخواست در حالی مطرح می‌شود که جمهوری اسلامی اعلام کرده است اورانیوم غنی‌شده خود را پیش از حملات آمریکا جابه‌جا کرده است.
مدیرکل آژانس بر این اساس تاکید کرد که بازرسان باید ذخایر ایران را مجددا بررسی و ارزیابی کنند.
او چهارشنبه به شبکه فرانس-۲ گفت که ایران باید به سرعت همکاری با بازرسان بین‌المللی را از سر گیرد و اعلام کرد آژانس از زمان شروع درگیری‌ها بر فعالیت‌های تهران نظارت نداشته است.
گروسی افزود: «تهران بر اساس پیمان منع گسترش سلاح‌های هسته‌ای (ان‌پی‌تی)، ملزم به همکاری با آژانس است.»
علیرضا سلیمی، عضو هیات رییسه مجلس، پیش‌تر گفت که طرح نمایندگان، ورود بازرسان آژانس به ایران را تنها در صورتی مجاز می‌داند که امنیت تاسیسات هسته‌ای و فعالیت‌های صلح‌آمیز جمهوری اسلامی به‌طور کامل «تضمین شود». موضوعی که تشخیص آن بر عهده شورای عالی امنیت ملی خواهد بود.
این در حالی است که گروسی در ادامه صحبت‌های خود گفت: «در طول جنگ، بازرسی امکان‌پذیر نیست اما اکنون که درگیری‌ها پایان یافته، با توجه به حساسیت این مواد، اعتقاد دارم به نفع همه است که بازرسیها را هرچه زودتر از سر بگیریم.»
کرملین، تصمیم جمهوری اسلامی را نتیجه مستقیم حملات دانست
سرگئی لاوروف، وزیر خارجه روسیه نیز پنجشنبه خواستار ادامه همکاری جمهوری اسلامی و آژانس بین‌المللی انرژی اتمی شد.
کاخ کرملین هم با اظهار «نگرانی» از تصمیم تهران، «اعتبار از دست رفته» آژانس را مورد انتقاد قرار داد.
همزمان سرگئی ریابکوف، معاون وزیر خارجه روسیه، گفت که احتمال احیای مذاکرات برای توافق هسته‌ای جدید کاهش یافته است.
مسکو تاکید کرد که تصمیم تهران برای تعلیق همکاری با آژانس بین‌المللی انرژی اتمی، نتیجه مستقیم حملات اخیر اسرائیل و آمریکا به تاسیسات هسته‌ای در ایران است.
دیمیتری پسکوف، سخنگوی کرملین، در نشستی خبری به خبرنگاران گفت: «چنین تصمیمی نتیجه مستقیم حمله بی‌دلیلی است که رخ داد. نتیجه مستقیم حملات به تاسیسات هسته‌ای که کاملا بی‌سابقه بود.»
سخنگوی کرملین همچنین گفت روسیه وضعیت را از نزدیک پیگیری می‌کند و با تهران نیز در تماس است.
او افزود «تماس‌هایی» میان واشینگتن و تهران، چه مستقیم و چه از طریق کانال‌های دیگر، وجود دارد.
آلمان: رای نمایندگان ایران «سیگنال اشتباه» است
برلین پنجشنبه از تهران خواست به همکاری با نهاد نظارت هسته‌ای سازمان ملل ادامه دهد و رای نمایندگان ایرانی برای توقف همکاری با آژانس را «سیگنال کاملا اشتباه» خواند.
یوهان وادفول، وزیر خارجه آلمان، به خبرنگاران گفت: «برلین از دولت ایران می‌خواهد در این مسیر گام برندارد.»
وادفول در نشست خبری مشترک با آنیتا آناند، همتای کانادایی خود، افزود: «ما تمام تلاش‌های دیپلماتیک خود را برای یافتن توافقی الزام‌آور در اسرع وقت به کار می‌گیریم.»
شورای نگهبان طرح را تایید کرد
هادی طحان نظیف، سخنگوی شورای نگهبان، پنجشنبه اعلام کرد طرح الزام دولت به تعلیق همکاری با آژانس بین‌المللی انرژی اتمی پس از بررسی اعضای این شورا تایید شده است.
این تایید گام مهمی در اجرایی شدن تصمیم مجلس محسوب می‌شود.
طرح مجلس در این زمینه، چهارم تیر با ۲۲۱ رای موافق وبدون رای مخالف به تصویب رسید.
