اسماعیل بقائی، سخنگوی وزارت امور خارجه جمهوری اسلامی، محدودیت‌های اعمال شده از سوی دولت دونالد ترامپ برای سفر و تردد هیات مقام‌های جمهوری اسلامی در نیویورک حین برگزاری نشست مجمع عمومی سازمان ملل متحد را «بی‌سابقه» خواند.
ترامپ همراه همسرش ملانیا، از ۱۶ تا ۱۸ سپتامبر (۲۵ تا ۲۷ شهریور) در یک سفر رسمی در بریتانیا حضور دارند. این سفر که به دعوت لندن و به میزبانی چارلز سوم، پادشاه بریتانیا انجام می‌شود، دومین سفر ترامپ در مقام رییس‌جمهوری آمریکا به این کشور است.
سفر پیشین او در ژوئن ۲۰۱۹ و به میزبانی ملکه الیزابت دوم انجام شده بود.
برخلاف سفر قبلی که بخش عمده مراسم در کاخ باکینگهام بود، این بار به‌دلیل بازسازی این کاخ که از سال ۲۰۱۷ آغاز شده و تا ۲۰۲۷ ادامه دارد، قلعه وینزور میزبان اصلی مراسم است.
این سفر نه تنها از نظر دیپلماتیک، بلکه از منظر نمادین و سیاسی نیز اهمیت ویژه‌ای دارد و در بحبوحه تحولات جهانی، از جنگ اوکراین تا بحران غزه، مورد توجه قرار گرفته است.
سفرهای رسمی در بریتانیا بالاترین سطح مهمان‌نوازی دیپلماتیک را نشان می‌دهند و شامل تشریفات نظامی باشکوه، ضیافت‌های سلطنتی و نشست‌های سیاسی سطح بالا با حضور رهبران دولت و مقامات ارشد هستند.
این سفر به‌دلیل بی‌سابقه بودن دعوت دوباره از یک رییس‌جمهوری آمریکا و تمرکز بر موضوعات کلیدی مانند فناوری، تجارت و امنیت از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است.
این دعوت بی‌سابقه است چرا که برای اولین بار در تاریخ دیپلماتیک بریتانیاست که یک رییس‌جمهوری آمریکا دو بار برای سفر رسمی دعوت می‌شود.
کی‌یر استارمر، نخست‌وزیر بریتانیا، این تصمیم را «تاریخی» و نشانه‌ای از عمق روابط دوجانبه توصیف کرده است.
این اقدام نشان‌دهنده تمایل دولت بریتانیا به تقویت روابط با آمریکا، حتی در مواجهه با مواضع جنجالی ترامپ است.
از سوی دیگر، این سفر «روابط ویژه» را تقویت می‌کند.
روابط بریتانیا و آمریکا که به «روابط ویژه» معروف است، محور اصلی این سفر است. این روابط در زمینه‌های سیاسی، نظامی، تجاری و فرهنگی از اهمیت به‌سزایی برخوردار است.
در شرایطی که جنگ اوکراین ادامه دارد، بحران انسانی در غزه تشدید شده و ابهامات در روابط تجاری و فناوری جهانی افزایش یافته، این سفر فرصتی برای نمایش اتحاد و هماهنگی میان دو کشور است.
دیگر اهمیت این سفر این است که جایگاه بریتانیا پس از برگزیت را نشان می‌دهد.
پس از خروج بریتانیا از اتحادیه اروپا در سال ۲۰۲۰، این کشور به‌دنبال تثبیت جایگاه خود به‌عنوان یک قدرت جهانی و شریک کلیدی ایالات متحده است.
سفر ترامپ با تمرکز بر سرمایه‌گذاری‌های کلان و توافق‌های فناوری، نشان‌دهنده تلاش بریتانیا برای جذب سرمایه‌گذاری خارجی و تقویت اقتصاد خود در دوران پسا برگزیت است.
دیگر وجه مهم این سفر، نمادگرایی سیاسی و سلطنتی آن است.
از منظر خانواده سلطنتی، میزبانی دوباره از یک رییس‌جمهوری آمریکا، نشانه‌ای از تداوم و ثبات در دوره گذار از ملکه الیزابت دوم به شاه چارلز سوم است.
این سفر همچنین فرصتی برای نمایش شکوه و سنت‌های دیپلماتیک بریتانیا در برابر جهانیان است.
این سفر ترکیبی از اهداف اقتصادی، امنیتی و دیپلماتیک را دنبال می‌کند.
برخی از این هدف‌ها را در ادامه می‌خوانید.
پیمان فناوری (Tech Prosperity Deal)
توافقی به ارزش ۴۲ میلیارد دلار بین بریتانیا و آمریکا در زمینه‌های هوش مصنوعی (AI)، محاسبات کوانتومی و انرژی هسته‌ای غیرنظامی امضا شده است.
شرکت‌های بزرگ فناوری مانند مایکروسافت متعهد شده‌اند میلیاردها دلار در زیرساخت‌های هوش مصنوعی بریتانیا سرمایه‌گذاری کنند.
این پیمان با هدف قرار دادن بریتانیا در مرکز نوآوری‌های فناوری جهانی طراحی شده است.
این توافق نه‌تنها اقتصاد بریتانیا را تقویت می‌کند بلکه به‌عنوان بخشی از استراتژی جهانی برای رقابت با کشورهایی مانند چین در حوزه فناوری‌های پیشرفته است.
مایکروسافت به‌تنهایی ۳۰ میلیارد دلار برای توسعه زیرساخت‌های هوش مصنوعی در بریتانیا اختصاص داده است.
توافق‌های مالی
شرکت‌های مالی آمریکایی از جمله بانک آمریکا و سیتی گروپ، متعهد به بیش از ۱.۲۵ میلیارد پوند سرمایه‌گذاری جدید در بریتانیا شده‌اند.
این سرمایه‌گذاری‌ها قرار است به ایجاد هزار و ۸۰۰ شغل در شهرهایی مانند لندن، منچستر، بلفاست و ادینبورو منجر شود.
تعهدات ذکر شده نشان‌دهنده اعتماد سرمایه‌گذاران آمریکایی به اقتصاد بریتانیاست و می‌تواند به کاهش اثرات اقتصادی برگزیت کمک کند. تمرکز بر شهرهای خارج از لندن مانند منچستر و بلفاست نشان‌دهنده تلاش برای توسعه متوازن اقتصادی در سراسر بریتانیاست.
دفاع و ناتو
گفت‌وگوهای این سفر شامل موضوعات کلیدی مانند هزینه‌های ناتو، همکاری‌های نظامی، عملیات مشترک با جنگنده‌های اف-۳۵ و تبادل اطلاعات امنیتی است.
ترامپ که در دوره اول ریاست‌جمهوری خود بر افزایش هزینه‌های دفاعی اعضای ناتو تاکید داشت، بار دیگر این موضوع را در دستور کار قرار داده است.
در شرایطی که جنگ اوکراین فشار بر ناتو را افزایش داده، این گفت‌وگوها برای هماهنگی استراتژی‌های دفاعی و اطمینان از تعهد آمریکا به ناتو، حیاتی است.
پرواز مشترک جنگنده‌های اف-۳۵ نیز نمادی از همکاری نظامی دو کشور است.
تدابیر امنیتی در اطراف قلعه وینزور به‌دلیل حساسیت این سفر به‌شدت افزایش یافته است. از جمله این‌که پلیس متروپولیتن پس از شناسایی پرواز غیرمجاز پهپادها در نزدیکی قلعه، دو مرد ۳۷ ساله را بازداشت کرد.
این اقدامات نشان‌دهنده حساسیت‌های امنیتی مرتبط با حضور یک چهره سیاسی برجسته مانند ترامپ است؛ به‌ویژه با توجه به اعتراضات و تنش‌های احتمالی.
سفرهای رسمی در بریتانیا با تشریفات دقیق و باشکوهی همراه هستند که هدف آنها نمایش اتحاد، تاریخ مشترک و احترام متقابل است.
در این سفر، یگان تشریفات بزرگ‌ترین مراسم نظامی در سال‌های اخیر را با حضور بیش از هزار و ۳۰۰ نفر از نیروهای بریتانیایی و آمریکایی، در قلعه وینزور به نمایش گذاشته‌اند.
این مراسم شامل رژه گارد افتخار و اجرای سرودهای ملی دو کشور می‌شود.
گروه نمایشی «رد اَروز» (Red Arrows) در نیروی هوایی سلطنتی بریتانیا به همراه جنگنده‌های اف-۳۵ آمریکایی پروازی مشترک انجام می‌دهند که نمادی از همکاری نظامی دوجانبه است.
همچنین شاه چارلز سوم ضیافتی باشکوه با حضور ۱۵۰ مهمان در تالار سنت جورج قلعه وینزور به افتخار ترامپ برگزار می‌کند.
این ضیافت شامل غذاهای سنتی بریتانیایی و سخنرانی‌های رسمی است.
این تشریفات به‌دقت طراحی شده‌اند تا هم تاریخ مشترک دو کشور را برجسته کنند و هم برای ترامپ فرصت‌های تصویری نمادین به‌منظور عرضه به مخاطبان داخلی و بین‌المللی فراهم آورند.
هواداران می‌گویند توافق‌های فناوری و مالی نشان‌دهنده جذابیت بریتانیا به‌عنوان مقصدی برای سرمایه‌گذاری جهانی است؛ به‌ویژه پس از برگزیت که تردیدهایی درباره آینده اقتصادی این کشور ایجاد کرده بود.
به باور آنها، از نظر دیپلماتیک تشریفات باشکوه و میزبانی از ترامپ، «روابط ویژه» را تقویت کرده و به متحدان ناتو اطمینان می‌دهد که بریتانیا همچنان یک قدرت دیپلماتیک کلیدی است.
برای خانواده سلطنتی بریتانیا، این سفر نشانه‌ای از تداوم سنت‌های دیپلماتیک و ثبات در دوره جدید سلطنت چارلز سوم است.
در مقابل برخی معتقدند ارقام اعلام‌شده برای سرمایه‌گذاری‌ها (مانند ۴۲ میلیارد دلار) بلندمدت یا مشروط هستند و ممکن است به‌طور کامل محقق نشوند.
این انتقاد به‌ویژه از سوی گروه‌های مخالف دولت مطرح شده است.
سفر ترامپ در سایه سیاست‌های جنجالی او در زمینه تغییرات اقلیمی، مهاجرت و موضع‌گیری‌هایش درباره غزه نیز قرار دارد.
منتقدان، از جمله فعالان حقوق بشر، معتقدند بریتانیا با میزبانی از او «فرش قرمز برای چهره‌ای تفرقه‌برانگیز» پهن کرده است.
در لندن تظاهراتی با شعار «ترامپ خوش نیامدی!» برگزار شد.
گروهی از فعالان تصاویر مرتبط با ارتباط ادعایی ترامپ و جفری اپستین را روی دیوارهای قلعه وینزور نمایش دادند که با بازداشت چهار نفر از سوی پلیس پایان یافت.
سفر قبلی ترامپ در ژوئن ۲۰۱۹ به میزبانی ملکه الیزابت دوم در کاخ باکینگهام برگزار شد اما به‌دلیل زمان‌بندی (در آستانه انتخابات بریتانیا) و اظهارات جنجالی ترامپ، با انتقادهایی مواجه شد.
این بار، تمرکز بر قلعه وینزور و تشریفات ساده‌تر اما همچنان باشکوه، نشان‌دهنده تغییر رویکرد است.
در تاریخ معاصر، روسای جمهور آمریکا تنها یک‌بار برای سفر رسمی دعوت شده‌اند: جرج دبلیو بوش (۲۰۰۳)، باراک اوباما (۲۰۱۱) و جو بایدن (۲۰۲۳).
دعوت دوباره از ترامپ یک استثنا در سنت دیپلماتیک بریتانیاست که معمولا برای هر رییس‌جمهوری تنها یک سفر رسمی ترتیب می‌دهد.
این تصمیم دولت استارمر نشان‌دهنده یک انتخاب سیاسی برای هم‌سویی آشکار با واشینگتن، حتی در مواجهه با انتقادات داخلی است.
سفر ترامپ بار دیگر بر اهمیت ایالات متحده به‌عنوان متحد کلیدی بریتانیا تاکید می‌کند اما در عین حال شکنندگی این روابط را نیز نشان می‌دهد.
مواضع پیش‌بینی‌ناپذیر ترامپ در زمینه‌هایی مانند بودجه ناتو، تعرفه‌های تجاری و سیاست خارجی (به‌ویژه در مورد اوکراین و خاورمیانه) سایه‌ای بر این همکاری انداخته است.
تمرکز بر فناوری، به‌ویژه هوش مصنوعی و محاسبات کوانتومی، نشان‌دهنده تلاش بریتانیا برای تبدیل شدن به یک مرکز جهانی برای صنایع آینده است.
سرمایه‌گذاری‌های کلان آمریکایی در این حوزه می‌تواند به رشد اقتصادی و ایجاد شغل منجر شود اما تحقق کامل این وعده‌ها به عوامل متعددی از جمله ثبات سیاسی و اقتصادی بستگی دارد.
پرسش اصلی این است که آیا این توافق‌ها از سطح نمادین فراتر خواهند رفت و نتایج ملموسی برای هر دو کشور به همراه خواهند داشت یا خیر.
در این پاسخ که چهارشنبه ۲۶ شهریور برای ایران‌اینترنشنال ارسال شده، آمده است: «توجه داشته باشید که توصیه به خروج شهروندان آلمانی از ایران از سوم نوامبر ۲۰۲۲ برقرار است و همچنان بدون تغییر باقی مانده است.»
بر این اساس از تاریخ ذکر شده، از آلمانی‌ها خواسته شده است ایران را ترک کنند.
هم‌زمان بریتانیا در تازه‌ترین به‌روزرسانی هشدارهای مسافرتی خود بار دیگر تاکید کرد اتباع این کشور نباید به ایران سفر کنند.
در روزهای اخیر، گمانه‌زنی‌ها در خصوص سرنوشت برنامه هسته‌ای تهران، تصمیم تروئیکای اروپایی برای فعال‌سازی مکانیسم ماشه و واکنش احتمالی جمهوری اسلامی به آن شدت گرفته است.
مارکو روبیو، وزیر خارجه آمریکا، دوشنبه ۲۴ شهریور در یک نشست خبری در اورشلیم گفت: «ایران هسته‌ای تحت حاکمیت روحانیون تندرو شیعه، با سلاح‌های هسته‌ای و موشک‌های دوربرد، خطری غیرقابل قبول است؛ نه‌تنها برای اسرائیل و آمریکا، بلکه برای کل جهان.»
تکرار نگرانی‌ها در آلمان
آلمان پیشتر در هشدارهایی از شهروندان خود خواسته بود در صورت حضور در ایران درباره موضوعات انتقادی از حکومت ایران به‌صورت آنلاین یا حضوری صحبت نکنند و محتوای سیاسی را از موبایل، لپ‌تاپ و پروفایل‌های اجتماعی خود حذف کنند.
وزارت خارجه آلمان تاکید کرده ارتباط با سفارت این کشور برقرار است و شهروندان می‌توانند از راهنمایی‌های سفارت استفاده کنند، هرچند خدمات کنسولی محدود ارائه می‌شود.
بریتانیا: با دقت درباره حضور خود در ایران تصمیم بگیرید
وزارت خارجه بریتانیا سه‌شنبه اعلام کرد: «بر اساس توصیه‌ای که ۲۴ مرداد به‌روزرسانی و در ۲۵ شهریور همچنان معتبر است، سفر به ایران برای شهروندان بریتانیایی پرخطر بوده و می‌تواند پیامدهای جدی داشته باشد.»
وزارت خارجه بریتانیا ضمن هشدار «در مورد هرگونه سفر به ایران» تاکید کرد: «اگر شما یک شهروند بریتانیایی یا دوتابعیتی بریتانیایی-ایرانی هستید، باید با دقت درباره حضور خود در ایران و خطرات ناشی از آن تصمیم‌گیری کنید.»
به گفته این نهاد، داشتن گذرنامه بریتانیایی یا هرگونه ارتباط با بریتانیا می‌تواند دلیلی برای دستگیری، بازجویی یا بازداشت طولانی‌مدت از سوی مقام‌های ایران باشد.
از سوی دیگر، نشریه تایم یک‌شنبه ۲۳ شهریور با اشاره به پیامدهای جنگ ۱۲ روزه اسرائیل و جمهوری اسلامی نوشت حکومت ایران نسبت به قبل از حمله هفتم اکتبر حماس در موقعیت ژئوپولیتیک بسیار ضعیف‌تری قرار دارد و ورود به درگیری نظامی با شدت بالا ممکن است «توان کنترل رژیم را با خطر مواجه کند».
این نشریه نوشت: «تاکنون رژیم ایران باثبات مانده است. کمبود آب و انرژی باعث برپایی چند تجمع شده اما سرکوب امنیتی پس از جنگ از شعله‌ور شدن دوباره اعتراضات "زن، زندگی، آزادی" که این کشور را در سال ۲۰۲۲ لرزاند، جلوگیری کرده است.»
بقائی چهارشنبه ۲۶ شهریور در نشستی خبری گفت این محدودیت‌ها «امر جدیدی نیست» اما این مورد «کم‌سابقه» و مغایر با تعهدات آمریکا به‌عنوان دولت میزبان مقر سازمان ملل متحد است.
سخنگوی وزارت امور خارجه جمهوری اسلامی گفت این محدودیت‌ها «اعتبار خود آمریکا به عنوان میزبان این سازمان را بیش از پیش زیر سوال می‌برد».
او افزود: «تعدادی از روادیدها برای سفر هیات ایرانی به مجمع عمومی سازمان ملل صادر شده است. منتظر دریافت اطلاعات دقیق‌تر از همکارانمان در نیویورک و ژنو هستیم تا پس از آن درباره ترکیب هیات و نحوه شرکت تصمیم‌گیری کنیم.»
پیشتر رسانه‌های آمریکا نوشته بودند این محدودیت‌ها امکان تردد مقام‌های جمهوری اسلامی به خارج از نیویورک و خرید از فروشگاه‌های عمده‌فروشی مانند کاسکو و سَمزکلاب را شامل می‌شود.
آسوشیتدپرس در این زمینه نوشت این دو فروشگاه همواره مورد علاقه دیپلمات‌های جمهوری اسلامی مقیم نیویورک و بازدیدکنندگان بوده‌اند چون می‌توانند مقادیر زیادی از کالاهایی را که در ایرانِ منزوی از نظر اقتصادی در دسترس نیست، با قیمت نسبتا ارزان خریداری کنند و به کشور ببرند یا بفرستند.
نشست سازمان ملل، محدودیت‌ها و طرف اروپایی
بقائی درباره حضور هیات جمهوری اسلامی در نشست سازمان ملل گفت که با توجه به «شرایط خاص کنونی در موضوعات مرتبط با برنامه هسته‌ای» و بحث بازگرداندن قطعنامه‌های لغو شده شورای امنیت، درباره این موضوعات حتما با طرف‌های اروپایی و دیگر کشورها گفت‌وگو خواهد شد.
او درباره مذاکرات با آمریکا هم تاکید کرد «هیچ ارتباط مستقیمی» بین تهران و واشینگتن وجود ندارد.
سخنگوی وزارت امور خارجه جمهوری اسلامی درباره موضوع میانجیگری قطر نیز گفت: «میانجیگرانی وجود دارند که نقطه نظرات طرفین را مبادله میکنند اما این‌که بخواهیم کشور خاصی را به‌عنوان لفظ میانجیگر نام ببریم فکر نمیکنم الان مصداقی داشته باشد.»
جمهوری اسلامی در جریان جنگ ۱۲ روزه و در پاسخ به حملات آمریکا به تاسیسات هسته‌ای خود، به یک پایگاه هوایی ایالات متحده در قطر حمله کرد اما پیشاپیش هر دو طرف را مطلع کرد و کسی آسیب ندید.
به تازگی وزارت خارجه آمریکا با ابراز تردید درباره توافق اخیر میان جمهوری اسلامی و آژانس بین‌المللی انرژی اتمی، هشدار داد اگر در نهایت بر سر پرونده هسته‌ای توافقی حاصل نشود، واشینگتن تهران را «پاسخگو» خواهد کرد.
بقائی در نشست خبری خود درباره توافق اخیر تهران با آژانس گفت: «ما نشان دادیم از دیپلماسی گریزان نیستیم و کسی نمیتواند جمهوری اسلامی را متهم کند از دیپلماسی رویگردان شده است.»
او گفت آژانس هیچ گزارش و گزارهای مبنی بر «انحراف برنامه هسته‌ای ایران از مسیر صلحآمیز» ارائه نکرده است و تهدید آمریکا و اروپا را «تزویر و نفاق» و «بهانههایی برای اعمال فشار بر ایران» توصیف کرد.
اتحادیه اروپا و آمریکا ۱۹ شهریور در نشست شورای حکام آژانس بین‌المللی انرژی اتمی در وین هشدار دادند تهران باید فورا همکاری با این نهاد را از سر بگیرد.
بقائی همچنین درباره اقدام اروپا برای روند بازگرداندن تحریمها گفت: «بازگرداندن مکانیسم ماشه امری ناحق و غیرقانونی است و از هیچ تلاشی برای توقف آن فروگذار نخواهیم کرد.»
فرانسه، بریتانیا و آلمان، سه کشور اروپایی عضو برجام، ششم شهریور در نامهای به شورای امنیت، از تصمیم خود برای آغاز فرآیند فعال‌سازی مکانیسم ماشه و بازگشت تحریمهای سازمان ملل علیه جمهوری اسلامی خبر دادند.
بدین ترتیب جمهوری اسلامی تنها تا پایان سپتامبر (هشتم مهر) فرصت دارد که با غرب به توافق برسد و از بازگشت تحریمها جلوگیری کند.
