خامنه‌ای دست به دامان شاپور ساسانی
مراد ویسی
تحلیل‌گر ارشد در ایران‌اینترنشنال
جمهوری اسلامی پس از ۴۷ سال مبارزه با ملی‌گرایی ایرانی، اکنون در شرایطی قرار گرفته است که برای جلوگیری از سقوط، به تاریخ و نمادهای ملی بازمی‌گردد.
تحلیل‌گر ارشد در ایران‌اینترنشنال
جمهوری اسلامی پس از ۴۷ سال مبارزه با ملی‌گرایی ایرانی، اکنون در شرایطی قرار گرفته است که برای جلوگیری از سقوط، به تاریخ و نمادهای ملی بازمی‌گردد.
دختری که پدرش از معماران «جهاد فرهنگی» و حامی سرسخت حجاب اجباری است، امروز در استرالیا آزادانه زندگی می‌کند.
او بدون محدودیت پوشش رسمی تحمیل‌شده بر زنان و دختران ایران مشغول فعالیت است، با مسیر شغلی مستقل و در چارچوب قانونی که به انتخاب افراد احترام می‌گذارد.
او نه چالشی سیاسی کرده، نه بیانیه داده؛ همین زندگی عادی اما آزاد، در حکم بیانیه‌ای علیه ایدئولوژی سرکوب است.
این تنها نمونه نیست. انتشار ویدیوی عروسی باشکوه دختر علی شمخانی، دیگر مشاور علی خامنه‌ای و عضو شورای دفاع جمهوری اسلامی، با موسیقی عربی و سبک برگزاری کاملا غربی، افکار عمومی را در ایران ملتهب کرد.
خانواده یکی از بلندپایه‌ترین چهره‌های امنیتی جمهوری اسلامی در اوج فشار اقتصادی بر مردم، جشن ازدواجی با استانداردهای لوکس اروپایی برگزار می‌کند؛ همان خانواده‌ای که سال‌ها از ساده‌زیستی انقلابی سخن می‌گفت.
پیش از آن نیز نام‌هایی چون مونا نوبخت گلپایگانی، دختر معاون پیشین رییس دولت، و دیگر پسران و دختران مقام‌های ارشد سپاه پاسداران و حکومت، در کنار تصاویرشان در کافه‌های اروپا، سواحل آمریکا و دانشگاه‌های کانادا بارها خبرساز شده‌اند.
حتی در داخل ایران، فرزندان برخی مسئولان با پوشش آزاد در فضاهای عمومی دیده شده‌اند و سبک زندگی و رفتاری را در پیش گرفته‌اند که برای شهروندان عادی می‌تواند به بازداشت و پرونده‌سازی امنیتی بینجامد.
این تناقض‌ها دیگر پنهان‌شدنی نیستند: فرزندان نظام، آزادی را انتخاب می‌کنند، حتی زمانی که پدرانشان آزادی دیگران را تهدیدی علیه آرمان‌های تمامیت‌خواه می‌دانند.
جامعه امروز ایران به‌خوبی می‌بیند که مسئولانی که مردم را به «جهاد» در سبک زندگی فرامی‌خوانند، نتوانستند همان ایدئولوژی را به فرزندان خود بقبولانند؛ شکافی که نه از تبلیغ دشمن، بلکه از انتخاب نسل خودشان سر برآورده است.
وقتی صاحبان قدرت نتوانند نسل بعدی خود را پشت سد باورهای رسمی نگه دارند، مشروعیت ایدئولوژی پیش از هر میدان و تریبونی، درون خانه‌ها فرو می‌ریزد.
این تحقیق را احمد کلاته ساداتی، دانشیار جامعه‌شناسی و زینب صبوحی گلکار، دانشجوی دکتری جامعه‌شناسی دانشگاه یزد، با رویکرد پدیدارشناسی و بر پایه گفت‌وگو با کارگران تونلی معادن زغال سنگ طبس انجام داده‌اند.
این پژوهش با هدف فهم تجربه زیسته معدن‌کاران از شغل خود، در آخرین شماره مجله «پژوهش‌های راهبردی مسائل اجتماعی» دانشگاه اصفهان منتشر شده است.
بر اساس یافته‌ها، اضطراب از مرگ احتمالی، خستگی مداوم و نگرانی از آینده بخش‌هایی جدایی‌ناپذیر از زندگی روزانه معدن‌کاران است. آنان با هر صدای لرزشی در دل زمین، مرگ را در نزدیکی خود حس می‌کنند، اما برای معاش خانواده ناگزیر به ماندن هستند.
این اضطراب تنها به لحظه وقوع حادثه محدود نمی‌شود. نگرانی از آینده خانواده، از دست دادن توان کاری و نبود پشتوانه در کنار قراردادهای موقت و نظام پیمانکاری، ناامنی شغلی را تشدید می‌کند و کارگر را میان خطر مرگ زیر زمین و خطر بیکاری روی زمین نگه می‌دارد.
رنج روزمره در دل تاریکی
به روایت کارگران، کار در معدن با «رنج، ترس و خشم» درآمیخته است. آنان با شرایط سخت و ناایمن، احساس نادیده گرفته شدن، نبود امکان اعتراض و ترس از اخراج دست و پنجه نرم می‌کنند.
یکی از مصاحبه‌شوندگان می‌گوید: «کاری که داریم انجام می‌دیم و حقوقی که می‌گیریم همخوانی نداره... به فکر کارگر نیستند، فقط می‌خوان خودشون سود بیشتری ببرن.»
به گفته پژوهشگران، این جمله بازتابی از حس بی‌عدالتی و نادیده گرفته شدن در میان اکثر مصاحبه‌شوندگان است.
تقدیرگرایی در نبود انتخاب
بر پایه داده‌های گردآوری‌شده، بیشتر کارگران معادن طبس شغل خود را انتخاب نکرده‌اند، بلکه به‌اجبار شرایط اقتصادی وارد معدن شده‌اند.
یکی از کارگران می‌گوید: «چون ترک تحصیل کرده بودم و مهارتی نداشتم، رفتم توی معدن... مجبور بودم شاغل بشم.»
روایت‌ها نشان می‌دهد فقر و نبود فرصت شغلی، معدن را به تنها راه ممکن برای زنده ماندن در منطقه تبدیل کرده است.
پژوهشگران این گرایش را نوعی «تقدیرگرایی» می‌دانند که به سازوکار دفاعی در برابر واقعیت تلخ زندگی تبدیل شده است؛ سرنوشتی که در غیاب انتخاب، به «قسمت» تعبیر می‌شود.
فرسایش جسم و روان در دل انزوا
طبق نتایج این مطالعه، کارگران معدن نه‌تنها در معرض خطرات فیزیکی، بلکه درگیر فرسایش روانی نیز هستند.
دوری از خانواده و زندگی در محیط‌های ایزوله، احساس دلتنگی، افسردگی و اضطراب را در میان آنها تشدید کرده است.
در بخشی از پژوهش آمده است: «این تجربه تنها به فعالیت فیزیکی در اعماق زمین محدود نمی‌شود، بلکه شامل مواجهه روزمره با خطر، فرسایش جسمی، اضطراب روانی و احساس طردشدگی اجتماعی است.»
نویسندگان معتقدند طرد اجتماعی به معنای نادیده گرفتن روایت‌های شخصی کارگران و تقلیل آنها به «نیروی کار صرف» است؛ وضعیتی که به «معنازدایی» از کار و انزوای بیشتر می‌انجامد.
امید در دل تاریکی؟
با این همه، کارگران در دل سختی، معنا و امید را در نقش نان‌آور و پدر خانواده می‌جویند.
یکی از معدن‌کاران می‌گوید «اگر کار دیگری بود، هیچکس خودش را زیر زمین دفن نمی‌کرد»، اما با این حال، حضور در معدن را «راه زنده ماندن خانواده» می‌داند.
به گفته نویسندگان این مقاله، زندگی معدن‌کاران طبس بازتابی از تضاد میان کار، مرگ و امید است؛ افرادی که هر روز در اعماق زمین، میان احتمال ریزش و تداوم کار سنگین، در پی راهی برای زیستن هستند.
این مقاله پژوهشی با مشارکت ۲۲ کارگر تونلی معادن زغال سنگ طبس انجام گرفت و تصویری کمتر دیده‌شده از زندگی کسانی ارائه کرد که با به خطر انداختن جان خود در اعماق زمین، چرخ اقتصاد ایران را در حرکت نگه می‌دارند.
نمونه آشکار این تغییر سیاست، نصب مجسمه شاپور ساسانی در میدان انقلاب تهران است؛ در حالی که همین حکومت روزگاری حتی به فکر حذف مجسمه فردوسی از میدان فردوسی بود.
این بازگشت کاذب و مصنوعی به ملی‌گرایی، نشان‌دهنده بحران و ورشکستگی حکومتی است که در تمام ابعاد با شکست مواجه شده است.
برای ۴۷ سال، جمهوری اسلامی به‌جای توجه به ملت و ملی‌گرایی، بر امت اسلامی تاکید داشت و هر نماد ملی‌گرایانه‌ای را از کتاب‌های درسی و زندگی عمومی حذف کرد.
حتی پیروزی‌های تاریخی شاپور ساسانی و دیگر پادشاهان ایرانی در مقابل امپراتوری روم، در کتاب‌های درسی پس از انقلاب به فراموشی سپرده شدند.
حالا که خطر سقوط حکومت جدی شده، جمهوری اسلامی به بازگرداندن مجسمه‌ها و نمادهای ملی دست زده تا تصویری فریبکارانه از احترام به تاریخ ملی ارائه دهد؛ در حالی که مردم می‌بینند همان حکومت در روز کوروش مانع حضور آنها در پاسارگاد می‌شود.
این تناقض باعث می‌شود مردم به‌درستی شک کنند که استفاده از شاپور ساسانی صرفا ابزاری تبلیغاتی برای حفظ قدرت است.
در زمینه حجاب نیز حکومت مجبور شده انعطاف نشان دهد. در مراسم میدان انقلاب، زنانی با پوششی غیر از حجاب اجباری حضور داشتند که حکومت در حالت عادی آن را تحمل نمی‌کند.
جمهوری اسلامی در شرایط کنونی مجبور شده برای تقویت موقعیت تضعیف‌شده خود از پوششی وام بگیرد که سال‌ها با آن مخالفت کرده است.
این موضوع نشان می‌دهد که پس از ۴۷ سال، حجاب اجباری نتوانسته پاسخگوی واقعیتهای اجتماعی باشد و حکومت مجبور است برای نزدیکی به مردم و جلوگیری از سقوط، از سیاست‌های اجباری عقبنشینی کند.
از سوی دیگر، در حوزه سیاست خارجی و اقتصادی، جمهوری اسلامی همچنان بر منابع کشور برای اهداف نیابتی خارج از ایران متمرکز است.
به‌عنوان مثال، خامنه‌ای در بهمن ماه گذشته یک میلیارد دلار دیگر از منابع مردم ایران را به حزب‌الله لبنان هدیه داد. وزارت خزانه‌داری آمریکا نیز این موضوع را تایید کرد.
پیشتر گزارش شده بود جمهوری اسلامی به هر کدام از ۶۰ هزار عضو حزب‌الله ماهانه ۲۲۰۰ دلار حقوق می‌دهد؛ رقمی که بیش از یک میلیارد دلار در سال می‌شود.
کمک برای بازسازی مناطق تخریبشده و تامین تسلیحات نیز جدای از این رقم است که نشان‌دهنده اولویتبخشی حکومت به گروههای نیابتی در خارج بر مردم داخل کشور است.
این سیاستها با بحرانهای داخلی هم‌زمان شده‌اند. جمهوری اسلامی در تامین نیازهای اساسی مردم ناتوان است: آب، برق، گاز، امنیت و کنترل قیمت مواد غذایی با بحران مواجه هستند.
وضعیت آب در تهران نمونهای از بیکفایتی است. وزیر نیرو تایید کرده که فشار آب شبها به صفر خواهد رسید و حتی جیرهبندی ممکن است کافی نباشد.
با این حال، مسئولان مشکل را صرفا به خشکسالی نسبت می‌دهند، در حالی که کشورهای همسایه با شرایط مشابه سیاست‌های بهتری اجرا کردهاند و با بحران مشابه مواجه نیستند.
در کنار بیکفایتی داخلی، فساد و اولویتدهی به مسائل خارجی آشکار است. کمکهای میلیاردی به حزب‌الله و دیگر گروههای نیابتی در حالی صورت می‌گیرد که بودجه لازم برای بیمه سلامت، حمایت از کشاورزان و توزیع شیر در مدارس ایران تامین نمی‌شود.
برای مثال، یک میلیارد دلار کمک به حزب‌الله بیش از بودجه کل سالانه بیمه سلامت و تقریبا ۱۰ برابر بودجهای است که برای بیمه محصولات کشاورزی اختصاص یافته است.
این امر نشان می‌دهد که مردم ایران حتی در تامین نیازهای پایه خود بیپناه مانده‌اند.
در مجموع، جمهوری اسلامی در تمام حوزهها با شکست مواجه است: شکست تحقیرآمیز در جنگ ۱۲ روزه با اسرائیل، بازگشت ناگزیر به ملی‌گرایی کاذب، شکست در اجرای حجاب اجباری، بحران آب و برق، فساد گسترده و اولویتبخشی به گروههای نیابتی در خارج از کشور.
این وضعیت حاکی از آن است که حکومت نه‌تنها قادر به اداره کشور و تامین نیازهای مردم نیست، بلکه منابع ملی را برای اهدافی صرف می‌کند که هیچ منفعتی برای مردم ایران ندارد.
چنین وضعیتی، بیاعتمادی و نارضایتی عمومی را بیش از پیش تشدید می‌کند و آیندهای بحرانی پیش روی حکومت قرار می‌دهد.
