وزارت خارجه جمهوری اسلامی: درباره نحوه واکنش به نامه ترامپ پس از بررسی آن تصمیم می‌گیریم
در بیانیه‌ای که این وزارتخانه پنجشنبه ۲۳ اسفندماه منتشر کرد گفته شده تحریم‌های جدید فشار بیشتری بر ناوگان سایه و سایر نفتکش‌هایی که جمهوری اسلامی برای صادرات نفت به چین به آن‌ها وابسته است، وارد می‌کند و در راستای تعهد آمریکا برای رساندن صادرات نفت ایران به صفر اعمال شده است.
وزارت خارجه آمریکا هم با اشاره به تحریم‌های جدید این کشور علیه جمهوری اسلامی، اعلام کرد «حکومت ایران و ارتش آن با کمک محسن پاک‌نژاد، وزیر نفت، ثروت نفتی ایران را می‌دزدند.»
وزارت خزانه‌داری همچنین چندین نهاد در حوزه‌های قضایی مختلف از جمله چین و هند را هم به دلیل مالکیت یا بهره‌برداری از کشتی‌هایی که نفت ایران را به چین تحویل داده‌اند یا از مخازن دالیان در چین بارگیری کرده‌اند، تحریم کرده است.
اسکات بسنت، وزیر خزانه‌داری آمریکا، با اشاره به اهمیت درآمد نفتی برای جمهوری‌اسلامی گفت: «حکومت ایران همچنان از درآمدهای هنگفت نفتی برای تامین منافع محدود و نگران‌کننده خود، به بهای آسیب‌زدن به مردم ایران، استفاده می‌کند.»
او افزود: «وزارت خزانه‌داری هرگونه تلاش این حکومت را برای تامین مالی فعالیت‌های بی‌ثبات‌کننده و پیشبرد برنامه‌های خطرناکش متوقف خواهد کرد.»
بنا بر اعلام وزارت خزانه‌داری، این اقدام بر اساس فرمان اجرایی انجام شده که بخش‌های نفت و پتروشیمی ایران را هدف قرار می‌دهد و سومین دور تحریم‌های اعمال‌شده علیه فروش نفت ایران از زمان صدور یادداشت ریاست‌جمهوری در ۴ فوریه ۲۰۲۵ محسوب می‌شود که کارزار «فشار حداکثری» بر ایران را به راه انداخته است.
به‌طور هم‌زمان، وزارت خارجه آمریکا نیز سه نهاد را تحریم و سه کشتی مرتبط با این نهادها را به عنوان اموال مسدودشده معرفی کرد.
وزیر نفت ایران
بر اساس بیانیه وزارت خرانه‌داری، محسن پاک‌نژاد مسئول کلیه امور مربوط به صنعت نفت ایران است که سالانه ده‌ها میلیارد دلار درآمد برای حکومت ایران درآمد ایجاد می‌کند.
در این بیانیه گفته شده تحت مدیریت پاک‌نژاد، وزارت نفت ایران میلیاردها دلار نفت به نیروهای مسلح ایران از جمله سپاه پاسداران انقلاب اسلامی و نیروی انتظامی ایران، که ابزارهای اصلی سرکوب حکومت هستند، اختصاص داده است.
وزارت خزانه‌داری در بیانیه خود نوشته برای این منظور روزانه نزدیک به ۲۰۰ هزار بشکه نفت خام ایران برای تامین بودجه نیروهای مسلح ایران تخصیص داده می‌شود، اما این میزان در حال افزایش است.
برآوردهای وزارت خزانه‌داری نشان می‌دهد تخصیص نفت به نیروهای مسلح به چهار برابر خواهد رسید و از ۱۰ میلیارد دلار در سال فراتر خواهد رفت، که بیش از ۵۰۰ هزار بشکه در روز را شامل می‌شود.
به این ترتیب، بر اساس این برآورد تا پایان سال ۲۰۲۵، بیش از نیمی از کل درآمد نفتی ایران به نیروهای مسلح این کشور اختصاص خواهد یافت.
حمل‌ونقل نفت با نفتکش‌های ناوگان سایه
در بیانیه وزارت خزانه‌داری گفته شده وزارت نفت ایران و نیروهای مسلح این کشور برای پنهان کردن حمل‌ونقل میلیاردها دلار نفت، به ناوگانی از کشتی‌های سایه وابسته‌اند که مقصد نهایی آن‌ها چین است.
بر اساس این بیانیه، سه نفتکش زیر از جمله نفتکش‌های تحریم‌شده شده‌اند:
نفتکش (PEACE HILL) که در هنگ‌کنگ ثبت شده میلیون‌ها بشکه نفت ایران را از بندر چانگ‌شینگ در دالیان، چین، برای ارتش ایران حمل کرده است.
نفتکش (SEASKY) که در سن مارینو ثبت شده است از اوایل سال ۲۰۲۴ ده‌ها هزار تن متریک سوخت را به نمایندگی از شرکت ملی نفت ایران به چین انتقال داده است.
نفتکش (CORONA FUN) که در پاناما ثبت‌شده هم نفت ایران را حمل کرده و برای پنهان کردن حمل‌ونقل نفت خام، سامانه شناسایی خودکار خود را دستکاری کرده است.
در حالی که هر دو کشور پیش‌تر تلاش داشتند اختلافات خود را در سطحی کنترل‌شده مدیریت کنند، اظهارنظرهای اخیر مقامات طرفین نشان داده که شکاف میان تهران و آنکارا عمیق‌تر از آن است که با دیپلماسی پشت پرده پوشانده شود.
رسانه‌های دو کشور به شدت یکدیگر را هدف قرار داده‌اند و حتی دیدار هفته گذشته وزرای خارجه ایران و ترکیه نیز نتوانسته از شدت تنش بکاهد. در آنکارا، ترکیه خود را پیروز معادلات سوریه می‌داند و تهران را به بازی با کارت‌های سوخته متهم می‌کند، در حالی که در تهران، ترکیه را متهم به خیانت، ماجراجویی و همدستی با گروه‌های افراطی می‌کنند.
اما آن چه بیش از پیش این تقابل را تشدید کرده، کشتار علویان در سوریه طی روزهای اخیر است. برخی مقامات ایران ترکیه را مسئول این جنایت می‌دانند و از آنکارا خواسته‌اند که موضع خود را شفاف کند. ترکیه اما ایران را متهم به ایجاد تفرقه در سوریه کرده و مقامات تهران را همدست جنایت‌های اسد می‌داند.
از اظهارات فیدان تا تهدیدهای تهران؛ تنش ایران و ترکیه به کجا می‌رسد؟
سرآغاز تنش اخیر میان ایران و ترکیه، اظهارات هاکان فیدان، وزیرخارجه ترکیه روز ۱۰ اسفند در مصاحبه‌ای با الجزیره بود، جایی که او ایران را متهم کرد که با تکیه بر گروه‌های شبه‌نظامی، نه‌تنها امنیت خود را به خطر انداخته، بلکه هزینه‌ای فراتر از دستاوردهایش پرداخته است.
او با اشاره به نقش ایران در سوریه و حمایت احتمالی تهران از نیروهای کُرد، هشدار داد: «اگر کشوری در امور داخلی کشور دیگری دخالت کند و از گروه‌هایی برای بی‌ثبات کردن آن کشور حمایت کند، ممکن است خود نیز با اقدام متقابل مواجه شود.»
او همچنین با لحنی کنایه‌آمیز گفت: «هیچ‌چیز در دنیای امروز پنهان نمی‌ماند. قابلیت‌هایی که شما دارید، دیگران هم دارند. بنابراین، اگر نمی‌خواهید به پنجره‌تان سنگ پرتاب شود، به پنجره دیگران سنگ پرتاب نکنید.»
این اظهارات، واکنش فوری و تند تهران را در پی داشت. اسماعیل بقایی، سخنگوی وزارت خارجه ایران، در پاسخ تاکید کرد که ایران همواره از مقاومت حمایت کرده و در عین حال، با تروریسم و خشونت مقابله کرده است. اما این پاسخ، آنکارا را قانع نکرد و رسانه‌های ترکیه، ایران را به ایجاد ناامنی، به‌ویژه در مناطق کُردنشین، متهم کردند.
حتی در سطح دیپلماتیک نیز تنش‌ها فروکش نکرد. هر دو کشور سفیر کشور مقابل را برای ارائه توضیحات «دعوت» کردند، اما به عمد از واژه «احضار» پرهیز شد. این تلاش دیپلماتیک ظاهراً برای کنترل سطح تنش صورت گرفت، اما مواضع تند مقامات ایران و اتفاقات منطقه تنش را همچنان جدی نگه داشته است.
علی‌اکبر ولایتی، مشاور رهبر جمهوری اسلامی، هشدار داد که «ایران هرگز در برابر گزافه‌گویی‌ها سکوت نخواهد کرد.» از سوی دیگر، ابوالفضل ظهره‌وند، عضو کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس، ترکیه را متهم کرد که با ریسک بزرگی در سوریه وارد شده و دولت قانونی آن را سرنگون کرده است. او در ادامه مدعی شد: «ترکیه امروز شریک و متحد اسرائیل شده است.»
از سوریه تا قفقاز؛ نبرد مواضع!
این روزها سوریه، نقطه اوج اختلافات ژئوپلیتیکی ایران و ترکیه است. تنش‌ها میان دو کشور پس از سقوط بشار اسد در آذر ۱۴۰۳ شدت گرفت و لحن مقامات آنکارا در قبال تهران تندتر شد.
رجب طیب اردوغان، رئیس‌جمهور ترکیه، در ۲۰ اسفند، با کنایه‌ای مستقیم به ایران گفت: «کسانی که به مدت ۱۴ سال و در حالی که کودکان بی‌گناه با بمب‌های بشکه‌ای و سلاح‌های شیمیایی {در سوریه} کشته می‌شدند، سکوت کردند، امروز نمی‌توانند بیایند و نسبت به ما گستاخی کنند.»
این موضع‌گیری، ادامه همان نگاهی است که اردوغان در سال ۲۰۱۴ به رهبر جمهوری اسلامی گفته بود. اما اکنون جایگاه تهران و آنکارا در سوریه تغییر یافته است.
فیدان، که رسانه‌های نزدیک به حکومت ایران او را «جاسوس سابق» می‌خوانند، پس از سقوط دمشق اعلام کرد: «ما در طرف درست تاریخ ایستاده‌ایم. آن‌چه در سوریه رخ می‌دهد، شبیه مبارزات استقلال ترکیه است.»
این موضع‌گیری نشان داد که آنکارا خود را پیروز میدان می‌داند و موقعیت جدید را فرصتی برای تثبیت نفوذ منطقه‌ای خود می‌بیند و تهران یکی از مهمترین تهدیدات پیش رو است.
اما سوریه تنها میدان تنش میان تهران و آنکارا نیست. رقابت در قفقاز جنوبی نیز از دیگر محورهای اختلاف دو کشور است. ایران، نفوذ فزاینده ترکیه در این منطقه را تهدیدی برای موقعیت ژئوپلیتیکی خود می‌داند و آن را تلاشی برای محاصره تهران ارزیابی می‌کند.
در مقابل، ترکیه سیاست خود را بخشی از راهبرد گسترش نفوذ در جمهوری آذربایجان و کشورهای ترک زبان آسیای مرکزی معرفی می‌کند. این تلاش ترکیه، در تهران با سوءظن دنبال می‌شود و برخی تحلیلگران، آنکارا را حامیان جریان‌های «پان‌ترک» در ایران می‌دانند و آن را مصداق همان تهدید فیدان درباره «سنگ به پنجره» اعلام می‌کنند.
روزنامه شرق نیز گزارش داده که ترکیه به‌طور ضمنی از برخی «گروه‌های تجزیه‌طلب آذربایجانی» حمایت کرده و این مسئله می‌تواند تنش‌های میان دو کشور را افزایش دهد.
ایران و ترکیه؛ تقابل نیابتی یا جنگ مستقیم؟
با افزایش تنش بین تهران و آنکارا، برخی رسانه‌های غربی و تحلیلگران سیاسی سناریوی تقابل نظامی مستقیم میان ایران و ترکیه را مطرح کرده‌اند. برندون ویچرت، تحلیلگر نشنال اینترست، در اواسط بهمن هشدار داد که این رویارویی ممکن است و عراق می‌تواند به میدان نبرد دو کشور تبدیل شود، زیرا گسترش نفوذ ترکیه در منطقه، ایران را به واکنشی تهاجمی‌تر سوق می‌دهد.
در مقابل، «میدل ایست آی» این تنش را بخشی از رقابت سنتی میان تهران و آنکارا می‌داند. هرچند این اختلافات می‌تواند درگیری‌های نیابتی را تشدید کند.
اما با وجود شکاف عمیق در دیدگاه‌های تهران و آنکارا، هیچ نشانه‌ای از تمایل دو کشور به درگیری مستقیم دیده نمی‌شود. ایران که درگیر تهدیدات امنیتی متعددی، از جمله حضور آمریکا در منطقه و فشار اسرائیل است، نمی‌خواهد جبهه جدیدی بگشاید که موقعیت راهبردی‌اش را پیچیده‌تر کند.
علاوه بر این، رویارویی مستقیم با ترکیه، که عضو ناتو است، می‌تواند برای تهران هزینه‌های غیرقابل پیش‌بینی داشته باشد.
از سوی دیگر، ترکیه نیز با وجود سیاست‌های تهاجمی خود، با بحران‌های اقتصادی و چالش‌های داخلی روبه‌روست. در چنین شرایطی، ورود به یک جنگ با همسایه شرقی، ریسک بالایی برای آنکارا خواهد داشت.
به نظر می‌رسد تقابل ایران و ترکیه احتمالاً در بدترین حالت، همچنان در قالب جنگ‌های نیابتی در عراق و سوریه ادامه یابد—همان‌گونه که در سال‌های گذشته نیز شاهد آن بوده‌ایم.
ترکیه، با اتکا بر گروه‌های اسلام‌گرای مسلح در سوریه، می‌تواند از آن‌ها به‌عنوان ابزاری علیه ایران استفاده کند، درحالی‌که ایران نیز با نفوذ بر گروه‌های شیعه در عراق و سوریه، می‌تواند درصدد محدود کردن قدرت آنکارا برآید.
