رویترز به نقل از تحلیل‌گران و دیپلمات‌ها گزارش داده تصمیم واشنگتن برای عدم هماهنگی با کشورهای اروپایی درباره مذاکراتش با ایران در روز شنبه، از نفوذ آمریکا می‌کاهد و در نهایت احتمال اقدام نظامی آمریکا و اسرائیل علیه تهران را افزایش می‌دهد.
آکسیوس به نقل از منابع خود گزارش داده مقامات ایران معتقدند رسیدن به یک توافق هسته‌ای پیچیده و فنی ظرف دو ماه واقع‌بینانه نیست و به زمان بیشتری نیاز دارند تا از تشدید تنش‌ها جلوگیری کنند.
دونالد ترامپ، رییس‌جمهور آمریکا، برای دستیابی به یک توافق جدید هسته‌ای با ایران، ضرب‌الاجلی دوماهه تعیین کرده است.
در عین حال، او دستور داده که نیروهای نظامی آمریکا در خاورمیانه تقویت شوند تا در صورت شکست دیپلماسی، گزینه نظامی روی میز باقی بماند.
علی واعظ، مدیر پروژه ایران در گروه بین‌المللی بحران، به آکسیوس گفت: «ایرانی‌ها ظاهرا معتقدند رسیدن به یک توافق پایدار در بازه زمانی مورد نظر ترامپ بعید است. بنابراین شاید لازم باشد یک توافق موقت به‌عنوان ایستگاهی در مسیر توافق نهایی مدنظر قرار گیرد.»
جزئیات احتمالی یک توافق موقت
بر اساس گزارش آکسیوس، توافق موقت میان ایران و آمریکا می‌تواند شامل اقدامات زیر باشد:
* تعلیق بخشی از فعالیت‌های غنی‌سازی اورانیوم ایران
* رقیق‌سازی ذخایر اورانیوم غنی‌شده تا سطح ۶۰ درصد
* افزایش دسترسی بازرسان سازمان ملل به تأسیسات هسته‌ای ایران
کارشناسانی که با آکسیوس صحبت کرده‌اند، گفته‌اند این اقدامات تنها اندکی زمان گریز ایران برای ساخت بمب اتمی را افزایش می‌دهد، اما می‌تواند به اعتمادسازی اولیه برای مذاکرات توافق جامع کمک کند.
این توافق موقت همچنین ممکن است شامل تمدید مکانیسم ماشه برا بازگشت خودکار تحریم‌ها (Snapback) شود.
مکانیسم ماشه سازوکاری است که در توافق برجام گنجانده شد تا اگر ایران تعهداتش را نقض کند، تحریم‌های شورای امنیت به‌طور خودکار بازگردد. این مکانیسم در ۲۶ مهر سال جاری منقضی می‌شود.
فرانسه، بریتانیا و آلمان به ایران گفته‌اند که اگر تا ۹ تیرماه سال جاری (پایان ماه ژوئن) توافق جدیدی حاصل نشود، مکانیسم ماشه را فعال خواهند کرد.
بیشتر بخوانید: مکانیسم ماشه؛ چگونه تحریم‌های سازمان ملل علیه ایران دوباره بازگردانده می‌شود؟
آمریکا چه واکنشی نشان می‌دهد؟
توافق موقت احتمالا با درخواست ایران برای تعلیق کارزار «فشار حداکثری» ترامپ علیه اقتصاد ایران همراه خواهد بود. اما مشخص نیست که ترامپ حاضر به چنین عقب‌نشینی باشد یا نه.
دولت ترامپ این هفته، دو دور جدید تحریم علیه شرکت‌ها و افراد ایرانی مرتبط با برنامه هسته‌ای و صنعت نفت وضع کرده است.
پیشنهاد ایران برای یک توافق موقت ممکن است شک و تردیدهای بیشتری در درون دولت ترامپ درباره نیات رهبران ایران ایجاد کند؛ این‌که آیا آن‌ها به‌دنبال وقت‌کشی هستند یا واقعا قصد دارند برنامه هسته‌ای‌شان را محدود کنند.
روند تحولات
استیو ویتکاف، نماینده ویژه کاخ سفید، قرار است شنبه در عمان با عباس عراقچی، وزیر امور خارجه ایران، دیدار و گفت‌وگو کند.
در حالی که آمریکا می‌گوید این گفت‌وگوها مستقیم خواهند بود، ایران تاکید دارد که مذاکرات از طریق میانجی‌گری عمان انجام خواهد شد.
ترامپ روز چهارشنبه در دفتر بیضی به خبرنگاران گفت: «زمان کمی داریم… اما نه خیلی کم. وقتی مذاکرات را شروع می‌کنی، خیلی زود می‌فهمی که آیا روند خوب پیش می‌رود یا نه. بنابراین جمع‌بندی نهایی، وقتی خواهد بود که احساس کنم مذاکرات خوب پیش نمی‌رود.»
ترامپ افزود: «خواست اصلی من این است که ایران هرگز به سلاح هسته‌ای دست پیدا نکند. اما اگر مجبور به اقدام نظامی شویم، اقدام خواهیم کرد. اسرائیل هم قطعاً در این عملیات نقش خواهد داشت – شاید حتی رهبری‌اش را بر عهده بگیرد. اما هیچ‌کس ما را هدایت نمی‌کند؛ ما خودمان تصمیم می‌گیریم که چه کاری انجام دهیم.»
در سمت ایران هم پنج‌شنبه، علی شمخانی، دبیر سابق شورای عالی امنیت ملی ایران و مشاور کنونی رهبر جمهوری اسلامی در امور سیاست خارجی، هشدار داد که ادامه تهدیدهای نظامی علیه ایران ممکن است منجر به اقدامات بازدارنده شود.
او تلویحا تهدید کرد که ایران ممکن است بازرسان آژانس بین‌المللی انرژی اتمی را اخراج کند و همکاری با این نهاد نظارتی را متوقف نماید و حتی مواد غنی‌شده را به مکان‌هایی امن، خارج از نظارت سازمان ملل، منتقل کند.
بر اساس اعلام وزارت خارجه آمریکا، این کشور شرکت چینی گوانگشا انرژی گروپ را که یک ترمینال نفت خام و فرآوردههای نفتی را در جزیره هوانگزهشان در شهر ژوشان چین اداره می‌کند، تحریم کرد.
بنا بر اعلام دولت آمریکا، این ترمینال با اطلاع از این‌که محمولههای نفتی متعلق به ایران است، نفت را از نفتکشهای پهلوگرته تخلیه کرده و از طریق خط لوله زیر دریایی هوانگزهشان–یوشان به یک پالایشگاه مستقل موسوم به «پالایشگاه چایساز» فرستاده است.
اسکات بسنت، وزیر خزانهداری آمریکا، که این تحریم‌ها را عملیاتی می‌کند، در بیانیهای گفت: «ایالات متحده همچنان بر مختلسازی تمام اجزای صادرات نفت ایران، بهویژه برای کسانی که از این تجارت سود میبرند، متمرکز است.»
بر اساس اعلام آمریکا، این ترمینال از سال ۲۰۲۱ تا ۲۰۲۵ دستکم ۹ بار نفت خام ایران را از نفتکشهای حامل آن دریافت کرده و در مجموع بیش از ۱۳ میلیون بشکه نفت خام ایرانی را تخلیه و به پالایشگاه مقصد فرستاده است.
در بیانیه اعلام این تحریم‌ها، وزارت خزانهداری تاکید کرده شماری از این محمولههای نفتی از نفتکشهایی دریافت و تخلیه شدهاند که از پیش تحت تحریم آمریکا بودهاند.
چین که بزرگترین واردکننده نفت ایران است، تحریم‌های آمریکا را به رسمیت نمیشناسد.
چین و ایران نظام تجاری مستقلی با استفاده از یوان چین و شبکهای از واسطهها ایجاد کرده‌اند تا ضمن اجتناب از دلار آمریکا، از رادار نظارت نهادهای آمریکایی هم دور بمانند.
دولت چین هنوز درباره تحریم این ترمینال نفتی اظهارنظر نکرده است، اما در واکنش به تحریم یک پالایشگاه دیگر در ماه گذشته، سخنگوی دولت چین گفت: «چین همواره قاطعانه با تحریم‌های یکجانبه، غیرقانونی و غیرموجه و با استفاده آمریکا از آنچه صلاحیت فراملی میخواند مخالف بوده است.»
این جدیدترین دور از تحریم‌های آمریکا علیه ایران پس از آن است که ترامپ در ابتدای دوره تازه ریاستجمهوریاش در ابتدای بهمن، اعلام کرد کارزار فشار حداکثری علیه تهران را از سر میگیرد.
هدف از این کارزار، کاهش صادرات نفت ایران به صفر و تشدید فشار افتصادی بر جمهوریاسلامی برای جلوگیری از دستیابی ایران به سلاح هسته‌ای است.
اقدامی بیسابقه
به گفته یک کارشناس حقوقی و متخصص تحریم‌ها به رویترز، آمریکا معمولا پیش از شروع مذاکرات حساس با کشورهای رقیب، از اعمال تحریم‌های جدید خودداری می‌کند.
جرمی پنر، وکیل شرکت حقوقی هیوز هابارد و کارمند پیشین وزارت خزانهداری آمریکا، به رویتر گفت: «این اقدام از نظر منطقی غیرقابل توجیه است.»
پنر با اشاره به این‌که هدف قرار دادن شرکتهای چینی احتمالا بر آن‌ها اثرگذار خواهد بود،
گفت: «این تحریم‌ها بهتنهایی نمیتوانند صادرات نفت ایران را خفه کنند. اگر واقعا بخواهید نشان دهید که جدی هستید، باید بانکهای چینی یا باشگاههای P&I (بیمه حفاظت و غرامت کشتیها) را هدف قرار دهید.»
تحریم چهار شرکت و یک شهروند اهل هند
وزارت خزانهداری در بیانیه تحریمی خود همچنین خبر داده که جوگوویندر سینگ برار، تاجر هندی مستقر در امارات متحده عربی را هم تحریم کرده است. برار مالک شرکتهای کشتیرانی است که ناوگانی متشکل از نزدیک به ۳۰ کشتی را اداره می‌کنند.
در بیانیه خزانهداری درباره دلیل تحریم این شهروند هندی هم آمده است: «کشتیهای برار در انتقال پرخطر کشتیبهکشتی (STS) نفت ایران در آبهای عراق، ایران، امارات و خلیج عمان نقش داشتهاند.»
تحریم‌ها همچنین دو شرکت مستقر در امارات و دو شرکت مستقر در هند را که مالک و ادارهکننده کشتیهای برار هستند و نفت ایران را به نمایندگی از شرکت ملی نفت ایران و نیروهای نظامی جمهوری اسلامی منتقل کرده‌اند، هدف قرار داده‌اند.
وزیر خزانهداری آمریکا در ادامه با اشاره به اهمیت پول نفت برای تداوم فعالیت‌های منطقهای ایران گفت: «رژیم ایران برای فروش نفت خود و تامین مالی فعالیت‌های بیثباتکنندهاش به شبکهای از واسطهها و کشتیرانیهای فاقد تعهدات قانونی مانند برار و شرکتهایش متکی است.»
تحریم‌ها شامل مسدودسازی داراییهای افراد تحریمشده در آمریکا و ممنوعیت هرگونه معامله شهروندان آمریکایی با آنهاست.
سه دیپلمات اروپایی به رویترز گفتند آمریکا پیش از آن‌که دونالد ترامپ، رییس‌جمهور این کشور، روز سه‌شنبه مذاکرات با ایران در عمان را اعلام کند، هیچ اطلاعی به کشورهای اروپایی درباره این مذاکرات نداده بود؛ در حالی‌که این کشورها برگ برنده مهمی برای بازگرداندن تحریم‌های سازمان ملل علیه تهران در اختیار دارند.
بلِیز میشتال، معاون سیاست‌گذاری در موسسه یهودی امنیت ملی آمریکا به رویترز گفت: «ایالات متحده برای ورود به روند مذاکرات با ایران، به یک راهبرد دیپلماتیک هماهنگ با متحدان اروپایی خود نیاز دارد.»
او افزود: «این هماهنگی برای اطمینان از اعمال حداکثر فشار و دادن شانس موفقیت به هرگونه گزینه دیپلماتیک، حیاتی است.»
ترامپ که بهمن‌ماه کمپین «فشار حداکثری» بر تهران را دوباره برقرار کرد، چهارشنبه تهدید خود به استفاده از نیروی نظامی علیه ایران در صورت توقف نیافتن برنامه هسته‌ای این کشور را تکرار کرد و گفت اسرائیل «رهبر» این اقدام خواهد بود.
غرب به ایران مظنون است که در پی دستیابی به سلاح هسته‌ای است؛ اتهامی که تهران آن را رد می‌کند.
تهدید بازگرداندن تحریم‌ها با هدف فشار به ایران برای عقب‌نشینی از برخی مواضع طراحی شده، اما به گفته دیپلمات‌ها هنوز بحث دقیقی درباره راهبرد با آمریکایی‌ها انجام نشده است.
از آن‌جا که آمریکا در سال ۲۰۱۸ از توافق هسته‌ای برجام با ایران خارج شد، دیگر نمی‌تواند از مکانیسم بازگردانی فوری تحریم‌ها (Snapback) در شورای امنیت سازمان ملل استفاده کند.
بنابراین، بریتانیا، آلمان و فرانسه، که به تروئیکای اروپایی شهرت دارند، تنها طرف‌های باقی‌مانده در توافق هستند که هم توانایی و هم علاقه به پیگیری مکانیسم بازگردانی تحریم‌ها را دارند.
از این رو، تحلیل‌گران تاکید دارند هماهنگی واشنگتن با این کشورها ضروری است. اسرائیل، دشمن دیرینه ایران، نیز از تروئیکا خواسته این مکانیسم را فعال کند.
به گفته این سه دیپلمات در گفتگو با رویترز، این سه کشور به ایران اطلاع داده‌اند که قصد دارند تا پایان ژوئن این مکانیسم را فعال کنند. ایران در پاسخ هشدار داده در صورت انجام این اقدام، پیامدهای سختی خواهد داشت و دکترین هسته‌ای خود را بازنگری خواهد کرد.
یکی از دیپلمات‌های ارشد اروپایی به رویترز گفت: «تروئیکای اروپایی به آمریکا اعتماد ندارد، چون بدون مشورت با آن‌ها ابتکار عمل را در دست گرفته است.»
ترامپ در سال ۲۰۱۸ ایالات متحده را از توافق هسته‌ای که روسیه و چین نیز آن را امضا کرده بودند، خارج کرد. این توافق در ازای رفع تحریم‌ها، فعالیت‌های هسته‌ای ایران را محدود کرده بود. روسیه مخالف بازگرداندن تحریم‌هاست.
بر اساس مفاد این توافق، شرکتکنندگان میتوانند در صورتی که موفق به حل اختلافها از طریق سازوکار حلوفصل نشوند، فرایند ۳۰ روزه بازگرداندن تحریم‌ها را آغاز کنند. اما این فرصت در ۱۸ اکتبر، همزمان با پایان توافق، منقضی می‌شود.
آژانس بین‌المللی انرژی اتمی گزارش داده از زمان خروج آمریکا از توافق در سال ۲۰۱۸، ایران از محدودیتهای غنی‌سازی اورانیوم عبور کرده و اکنون در حال تولید ذخایری با خلوص شکافتپذیر بسیار بالاست.
قدرتهای غربی میگویند که این میزان از غنی‌سازی از نظر قدرتهای غربی توجیهی برای استفاده غیرنظامی ندارد و به سطح مورد نیاز برای ساخت سلاح نزدیک است.
مسیر یکجانبه
رویکرد دولت آمریکا یادآور دوره نخست ریاستجمهوری ترامپ است، زمانی که او نیز مذاکرات با ایران را به صورت یکجانبه در اولویت قرار داد.
ترامپ همین رویکرد را در قبال جنگ اوکراین نیز اتخاذ کرده، جایی که واشنگتن گفتوگوهای مستقیم با مسکو را آغاز کرده و اروپاییها را به حاشیه رانده است.
مقامهای اروپایی گفته‌اند که دیدارهایی با همتایان آمریکایی داشتهاند، اما این دیدارها به اندازه کافی عمیق نبوده است.
به گفته سه مقام تروئیکای اروپایی، حتی ترتیب دادن یک نشست درباره ایران با مارکو روبیو، وزیر خارجه آمریکا، در حاشیه نشست وزرای خارجه ناتو در هفته پیش از اعلام ترامپ دشوار بود.
وزارت خارجههای بریتانیا، فرانسه و آلمان وقتی درباره اطلاع داشتن از مذاکرات عمان سؤال شد، پاسخ مستقیمی ندادند.
سخنگوی وزارت خارجه بریتانیا گفت: «ما همچنان متعهد به استفاده از هر ابزار دیپلماتیک برای جلوگیری از توسعه سلاح هسته‌ای توسط ایران هستیم، از جمله مکانیسم بازگردانی تحریم‌ها در صورت لزوم.»
ژان نوئل بارو، وزیر خارجه فرانسه نیز روز چهارشنبه تنها به گفتن این‌که «با علاقه» از مذاکرات مطلع شدهاند، بسنده کرد.
کاخ سفید و وزارت خارجه آمریکا به پرسشها درباره مکانیسم بازگردانی تحریم‌ها یا هماهنگی با اروپاییها فورا پاسخ ندادند.
مذاکرات مستقیم اروپا و ایران
اروپاییها که از سال ۲۰۰۳ به عنوان سهگانه تروئیکای اروپایی با ایران بر سر پرونده هسته‌ای گفت‌وگو می‌کردند، نقش خود را در حل بحران ضروری میدانند. در توافق برجام، یک امتیاز کلیدی برای ایران، امکان تجارت با اروپا بود.
در ماههای اخیر، اروپاییها از جمله در آژانس بین‌المللی انرژی اتمی و با اعمال تحریم‌های جدید علیه برنامه موشکی بالستیک ایران، به آمریکا برای فشار به ایران کمک کرده‌اند.
در دوران خلا سیاست خارجی آمریکا پس از پیروزی ترامپ در انتخابات تا پیش از آغاز رسمی دوره ریاستجمهوریاش، اروپاییها تلاش کردند ابتکار عمل را به دست بگیرند و از سپتامبر گفتوگوهایی را با ایران را آغاز کردند که همچنان ادامه دارد.
به گفته دیپلمات‌ها، مقامهای ایرانی در این گفت‌وگوها اغلب درباره دولت جدید آمریکا از همتایان خود سوال کرده‌اند.
یک مقام جمهوریاسلامی به رویتز گفت: «ایران معتقد است گفت‌وگو با تروئیکای اروپایی و دیگر طرف‌های توافق هسته‌ای می‌تواند به کاهش تنش‌ها بر سر برنامه هسته‌ای کمک کند و مکمل گفت‌وگو با آمریکا باشد.»