رهبر مذاکره‌کننده گروه حماس با رد پیشنهاد اسرائیل برای آتش‌بس موقت در نوار غزه، اعلام کرد با توافق آتش‌بسی که به پایان جنگ غزه منجر نشود و عقب‌نشینی کامل نیروهای اسرائیلی از غزه را در بر نداشته باشد، مخالف است و گروگان‌ها باقی‌مانده را هم تنها در چارچوب چنین توافقی آزاد می‌کند.
حماس در نوار غزه با بحران تازه‌ای روبه‌رو شده: پیدا کردن پول کافی برای پرداخت حقوق نیروهایش.
وال‌استریت ژورنال پنجشنبه ۲۸ فروردین به نقل از مقام‌های عرب، اسرائیلی و غربی نوشت که اسرائیل ماه گذشته جریان ارسال کمک‌های بشردوستانه به نوار غزه را متوقف کرد؛ کمک‌هایی که بخشی از آن‌ها از سوی حماس مصادره و در بازار آزاد به فروش می‌رسید تا منبع درآمدی برای این گروه باشد.
هم‌زمان، عملیات نظامی اسرائیل با هدف قرار دادن مقام‌های حماس که در توزیع پول نقد نقش کلیدی داشتند، آن‌ها را یا کشته یا مجبور به فرار کرده است.
در همین زمینه: ارتش اسرائیل یک عضو ارشد حماس را در حمله‌ای به غزه کشت
به‌گفته منابع اطلاعاتی عرب، ارتش اسرائیل طی هفته‌های اخیر چند مقام ارشد سیاسی حماس را به فاصله کوتاه از یکدیگر کشت و همچنین یک صراف کلیدی را که نقش مهمی در تامین مالی این گروه ایفا می‌کرد، از بین برد.
نتیجه این اقدامات برای حماس، فشار اقتصادی شدید و فلج‌کننده بوده است: پرداخت حقوق به بسیاری از کارکنان دولت غزه متوقف شده و بسیاری از فرماندهان ارشد نظامی و سیاسی حماس، از اواسط ماه رمضان، تنها نیمی از حقوق ماهانه خود را دریافت کرده‌اند.
کاهش حقوق و افزایش نارضایتی
طبق گفته مقام‌های اطلاعاتی، نیروهای معمولی حماس پیش از این، ماهانه بین ۲۰۰ تا ۳۰۰ دلار حقوق می‌گرفتند.
به گزارش وال‌استریت ژورنال، کاهش پرداخت‌ها موجب تشدید نارضایتی در رده‌های مختلف حماس شده و نشانه‌ای از بحران درونی این گروه مسلح است. هم‌زمان، ارتش اسرائیل نیز استراتژی تهاجمی‌تری در پیش گرفته است.
ایال اوفر، پژوهش‌گر حوزه اقتصاد غزه به وال‌استریت ژورنال گفت: «حتی اگر حماس منابع نقدی قابل توجهی داشته باشد، در حال حاضر توان توزیع آن را ندارد.»
به گفته اوفر، روش‌های سنتی پرداخت حماس یا با حمل پول به وسیله پیک صورت می‌گرفت یا از طریق ایستگاه‌های توزیع نقدی که اکنون هر دو مورد می‌توانند اهداف واضحی برای نیروهای اسرائیلی باشند: «هر دوی این روش‌ها جلب توجه می‌کند.»
حماس به درخواست برای اظهارنظر درباره وضعیت مالی خود یا شیوه‌های تامین نقدینگی پاسخ نداده است.
بودجه‌های پیش از جنگ
پیش از آغاز جنگ غزه به دنبال حمله هفتم اکتبر حماس به جنوب اسرائیل، این گروه که اداره غیرنظامی غزه را نیز بر عهده دارد، ماهانه ۱۵ میلیون دلار از قطر دریافت می‌کرد.
به گفته مقام‌های عرب و غربی، حماس همچنین از مناطقی مانند غرب آفریقا، آسیای جنوبی و بریتانیا، منابع مالی جمع‌آوری کرده و ذخیره‌ای حدود ۵۰۰ میلیون دلار -عمدتا در ترکیه- اندوخته بود.
فروردین ۱۴۰۳، روزنامه تایمز، چاپ لندن، در گزارشی اختصاصی خبر داد نامه‌ها و اسنادی را مشاهده کرده است که ثابت می‌کند جمهوری اسلامی در فاصله سال‌های ۲۰۱۴ تا ۲۰۲۰ (۱۳۹۳ تا ۱۳۹۹)، در عرض شش سال، دست کم ۲۲۲ میلیون دلار به حماس پرداخت کرده است.
پس از آغاز جنگ، اسرائیل انتقال فیزیکی پول نقد به غزه را به‌شدت محدود کرد و حماس که از سوی آمریکا «به‌عنوان سازمان تروریستی» شناخته شده، به دنبال راه‌های جایگزین رفت.
به گفته مقام‌های فلسطینی فعلی و پیشین، این گروه در آغاز درگیری فعلی، حدود ۱۸۰ میلیون دلار از شعب بانک فلسطین و دیگر نهادهای مالی برداشت کرد.
به گفته منابع رسمی، حماس از جریان کمک‌ها و کالاهای تجاری برای ساخت کانال‌های درآمدزایی جدید بهره برده است؛ از جمله از طریق اخذ مالیات از بازرگانان، دریافت گمرک در ایست‌های بازرسی و توقیف کالاها برای فروش مجدد.
همچنین بخشی از نقدینگی از طریق «خرید اقلام بشردوستانه در خارج و فروش آن‌ها در غزه» تامین شده است.
با وجود این راهکارها، حماس پیش از آتش‌بس ماه ژانویه در آستانه یک بحران نقدینگی قرار داشت و آتش‌بس موجب شد تا موجی از کمک‌ها وارد غزه شود و حماس فرصتی برای پر کردن دوباره خزانه خود بیابد: «اما این مسیرها در ماه مارس، با بسته‌شدن کامل گذرگاه‌ها از سوی اسرائیل، مسدود شدند.»
بحران نقدینگی در گروه حماس
مؤمن ناتور، وکیل اهل اردوگاه آوارگان الشاطی در مرکز غزه، گفت: «حماس با بحران جدی نقدینگی دست و پنجه نرم می‌کند.»
ناتور که از چهره‌های اپوزیسیون رو به رشد علیه حکومت حماس است، تاکید کرد که این گروه برای پرداخت حقوق کارکنان دولت تحت کنترل خود به مشکل خورده: «آن‌ها عمدتا متکی به فروش کمک‌های بشردوستانه در بازار سیاه بودند.»
هم‌زمان سازمان‌های امدادی از قطع کمک‌ها به غزه انتقاد کرده و هشدار داده‌‌اند که این تصمیم خطر بازگشت گرسنگی شدید میان دو میلیون ساکن غزه را به‌دنبال دارد.
یسرائیل کاتز، وزیر دفاع اسرائیل، به تازگی گفت که قطع کمک‌ها قدرت حماس را تضعیف می‌کند و خبر داد که این کشور «طرحی جدید برای توزیع کمک از طریق شرکای غیرنظامی» در دست بررسی دارد.
توان حماس برای درآمدزایی از کمک‌ها به‌قدری زیاد بوده که اسرائیل اکنون فرآیند ارزیابی محموله‌های کمک‌رسانی را بازنگری کرده است.
یک مقام اسرائیلی گفت که پیش‌تر تمرکز نظامی‌ها بر شناسایی اقلام دارای خطر امنیتی بود اما: «اکنون حتی کالاهای مجاز نیز در صورتی که بتوانند ارزش اقتصادی قابل توجهی برای حماس داشته باشند، مشمول بررسی بیشتر خواهند شد.»
به گزارش وال‌استریت ژورنال، در دوران آتش‌بس، حماس ایستگاه‌های توزیع برای پرداخت نقدی یا کالایی راه‌اندازی کرده بود. پس از آغاز حملات جدید اسرائیل در ماه مارس، این سیستم به شبکه‌های فردبه‌فرد تبدیل شد زیرا بسیاری از اعضای حماس به زندگی مخفیانه روی آورده‌اند: «کاهش پرداخت‌ها، توان حماس را برای جذب نیروی جدید و حفظ انسجام داخلی کاهش داده، در حالی که اسرائیل زمین بیشتری را تحت کنترل خود درمی‌آورد و اعتراضات بی‌سابقه‌ای نیز از سوی مردم غزه علیه این گروه در جریان است.»
بحران معیشت در غزه و راه‌های رساندن پول به شهروندان
فشار مالی شدید، بحران معیشتی ساکنان نوار غزه را نیز تشدید کرده؛ جایی که واحد پول قانونی، شِکِل اسرائیل است.
فلسطینیان آواره، برای تهیه غذا، پناهگاه یا دارو در این سرزمین ویران‌شده، به پول نقد نیاز دارند.
بانک مرکزی اسرائیل پیش از جنگ به‌طور مرتب اسکناس‌هایی را به غزه تزریق می‌کرد اما از زمان آغاز درگیری‌ها در ۱۸ ماه پیش، این روند قطع شده است.
بسیاری از ۵۶ شعبه بانک و ۹۱ دستگاه خودپرداز در غزه نیز یا تخریب شده‌اند یا دیگر قابل استفاده نیستند.
سازمان‌های امدادی از زمان آغاز جنگ ده‌ها میلیون دلار کمک نقدی به فلسطینیان ارائه کرده‌اند و این وجوه از طریق اپلیکیشن‌های پرداخت الکترونیکی میان مردم توزیع شده‌اند.
مردم غزه همچنین از خانواده‌های خود در خارج حواله دریافت می‌کنند اما تبدیل آن به پول نقد، مستلزم پرداخت کارمزدهایی تا ۲۰ درصد به صرافان است.
هیچ‌کس نمی‌داند که اکنون چه مقدار اسکناس در غزه باقی مانده است اما کارشناسانی مانند ایال اوفر، برآورد می‌کنند که حدود سه میلیارد دلار پول نقد در گردش باشد.
بحران نقدینگی به‌قدری شدید شده که در غزه یک صنعت کوچک در قالب مغازه‌های «تعمیر پول» شکل گرفته: مردم اسکناس‌ها را با آب می‌شویند و با چسب آن‌ها را دوباره سرهم می‌کنند تا باز در مبادلات قابل استفاده شوند.
بر اساس این گزارش که دوشنبه ۲۵ فروردین منتشر شد، تابستان گذشته سه تبعه لبنانی در اسپانیا بازداشت شدند که مظنون به خرید قطعات پهپاد از طریق شرکتهایی در کاتالونیا بودند.
تجهیزات خریداریشده شامل سیستمهای هدایت الکترونیکی، ملخهای پیشران و صدها موتور الکتریکی بودهاند که قابلیت ساخت پهپادهایی با توان حمل چند کیلوگرم مواد منفجره را داشتهاند.
مقامات اسپانیایی اعلام کردند فیراس اچ.ای، یکی از ساکنان کاتالونیا، به خرید تجهیزاتی متهم است که می‌توانند به سلاح جنگی تبدیل شوند و علیه اهداف غیرنظامی و نظامی در اسرائیل و اروپا مورد استفاده قرار گیرند.
با این حال، یک منبع فرانسوی به فیگارو گفته است شواهدی دال بر «برنامهریزی برای حملات تروریستی در خاک اروپا» یافت نشده است.
مقامات اسپانیایی هشدار داده‌‌اند که این شبکه آماده بود تا «بهزودی محموله بزرگی از قطعات ضروری ساخت پهپاد را از طریق دریا به لبنان ارسال کند». اقدامی که میتوانست امنیت جمعی، بهویژه امنیت شهروندان اسرائیلی را تهدید کند.
۱۴ خرداد ۱۴۰۳ و تنها چند هفته پیش از این دستگیری، حزب‌الله اعلام کرد یک اسکادران از پهپادهای خود را به سمت مقر تشکیلات ارتش اسرائیل در شمال این کشور پرتاب و هم‌زمان ده‌ها موشک کاتیوشا به بلندیهای جولان شلیک کرده است.
ارتش اسرائیل مهر ماه گذشته خبر داد در حمله پهپادی حزب‌الله به پایگاه نظامی در نزدیکی منطقه بنیامینا، چهار سرباز کشته و هفت نفر به شدت مجروح شدند.
تایمز اسرائیل گزارش کرد پهپادهای شلیکشده مدل «مرصاد» بودند که در ایران به نام «ابابیل» شناخته میشوند و پهپاد اصلی انتحاری حزب‌الله محسوب میشود.
دستگیریها در دیگر کشورهای غربی
هم‌زمان با اسپانیا، عملیات امنیتی در فرانسه، بریتانیا و آلمان نیز علیه این شبکه انجام شده است.
دادستانی آلمان تابستان ۱۴۰۳ اعلام کرد یک مرد لبنانی متهم به عضویت در گروه مسلح حزب‌الله لبنان و تهیه قطعات پهپاد برای این گروه، در آلمان دستگیر شده است.
دادستان فدرال آلمان در بیانیهای اعلام کرد این مظنون به نام «فاضل ز.» (.Fadel Z)، در شهر زالتسگیتر در شمال آلمان و در چارچوب قوانین حفظ حریم خصوصی این کشور بازداشت شده است.
در فرانسه، سازمان امنیت داخلی، یک مظنون را به اتهام «توطئه تروریستی برای انجام عملیات» بازداشت کرده است.
در بریتانیا نیز پلیس متروپولیتن لندن دو نفر را به ظن «عضویت در حزب‌الله و مشارکت در آمادهسازی حمله تروریستی» بازداشت کرده است.
این گزارشها نشان میدهند زنجیره تامین تجهیزات حزب‌الله در اروپا فراتر از مرزهای ملی عمل کرده و تهدید بالقوهای برای امنیت منطقهای و فراتر از آن به شمار میرود.
حزب‌الله لبنان که از سوی جمهوری اسلامی پشتیبانی میشود، از اکتبر ۲۰۲۳ تا زمان برقرار شدن آتش‌بس میان این گروه و اسرائیل، صدها حمله پهپادی به این کشور انجام داد.
منابع اسرائیلی تخمین میزنند که این گروه حدود دو هزار پهپاد در اختیار دارد.
ساکنان غزه گزارش دادند اسرائیل شامگاه شنبه و بامداد یکشنبه ۲۴ فروردین در چندین حمله هوایی، مناطق مرکزی این باریکه را هدف قرار داده است.
مقام‌های بهداشتی بیمارستان «باپتیست الاهلی» اعلام کردند دقایقی پیش از حمله و پس از دریافت تماسی از سوی فردی که خود را وابسته به نیروهای امنیتی اسرائیل معرفی کرده بود، بیماران را از ساختمان خارج کردند.
به گفته این مقامات، در ساعات ابتدایی صبح یکشنبه دو موشک به ساختمان بیمارستان اصابت کرد.
ارتش اسرائیل با انتشار بیانیهای گفت در این حمله، یک مرکز فرماندهی و کنترل حماس را که داخل بیمارستان الاهلی در شمال نوار غزه مستقر بود، هدف قرار داده است.
در این بیانیه آمده نیروهای حماس از این مرکز برای برنامهریزی و اجرای حملات اسرائیل استفاده می‌کردند اما ارتش پیش از انجام حمله، با اقداماتی نظیر «هشدار زودهنگام، استفاده از سلاحهای دقیق و نظارت هوایی» تلفات غیرنظامیان را کاهش داد.
بر اساس اعلام سازمان خدمات اضطراری غیرنظامی، این حمله تلفاتی در پی نداشت.
در بیانیه آمده است که حماس بهشکل سیستماتیک قوانین بینالمللی را نقض و «به‌طور بیرحمانهای» از ساختمانها و جمعیت غیرنظامی به‌عنوان «سپر انسانی برای فعالیتهای تروریستی» استفاده می‌کند.
ارتش اسرائیل همچنین از حماس خواست که استفاده از تاسیسات درمانی را به‌عنوان پوشش فعالیت نظامی خود متوقف کند.
وزارت بهداشت غزه که زیر نظر حماس اداره میشود نیز با اشاره به حمله اسرائیل به بیمارستان الاهلی و تخلیه آن، از نهادهای بینالمللی و طرفهای ذیربط خواست تا مطابق با قوانین و توافق‌های بینالمللی، از بخش بهداشت و درمان محافظت کنند.
دفتر رسانهای دولت حماس با محکوم کردن این حمله، در بیانیهای اعلام کرد که اسرائیل به‌طور عمدی در حال نابود کردن نظام سلامت در غزه است.
نیروهای اسرائیلی در طول یک سال و نیم گذشته بارها به مراکز درمانی در نوار غزه یورش بردهاند.
اسرائیل پیش از این بارها گروههای شبهنظامی فلسطینی را به استفاده از اماکن غیرنظامی از جمله بیمارستانها به‌عنوان پایگاه عملیاتی متهم اما حماس این اتهام را رد کرده است.
محوطه پارکینگ بیمارستان الاهلی ۲۵ مهر ۱۴۰۲ و در بحبوحه جنگ اسرائیل و حماس، بر اثر اصابت موشک منفجر شد.
در این حادثه ده‌ها نفر کشته و زخمی شدند و حماس، اسرائیل را مسئول حمله هوایی و انفجار رخ داده در محوطه بیمارستان معرفی کرد.
پنجشنبه ۲۷ فروردین، کاخ سفید در نخستین واکنش به مخالفت حماس با طرح آتش‌بس موقت ۴۵ روزه، گفت: «حماس به صلح علاقه‌ای ندارد و تنها به دنبال خشونت مداوم است.»
منبعی از حماس به خبرگزاری فرانسه گفت که این گروه، روز پنجشنبه پاسخ مکتوبی به میانجی‌ها درباره آخرین پیشنهاد اسرائیل برای این آتش‌بس ۴۵ روزه ارسال کرده است.
طبق اعلام حماس، اسرائیل در ازای این ۴۵ روز آتش‌بس، خواستار آزادی ۱۰ گروگان اسرائیلی بود که هنوز زنده هستند و در دست این گروه هستند.
این پیشنهاد همچنین شامل آزادی ۱۲۳۱ زندانی فلسطینی از زندان‌های اسرائیل و ورود کمک‌های بشردوستانه به نوار غزه بوده است.
در این پیشنهاد، اسرائیل همچنین از حماس خواسته بود که خلع سلاح شود تا زمینه پایان کامل جنگ فراهم شود، درخواستی که حماس به‌طور کامل رد می‌کند.
خلیل الحیه، یکی از رهبران ارشد حماس در غزه که اکنون در خارج از این منطقه حضور دارد، در سخنرانی تلویزیونی اعلام کرد که حماس «بخشی از سیاست توافق‌های جزئی نتانیاهو نخواهد بود.»
الحیه همچنین گفت که اسرائیل از توافق آتش‌بسی که در ماه ژانویه بین طرفین امضا شده بود، عقب‌نشینی کرده و نتانیاهو شرایطی «غیرممکن» را مطرح کرده است.
او که مذاکره‌کننده ارشد حماس نیز هست، افزود که میانجی‌ها باید برای حل این بحران، که به گفته او اسرائیل ایجاد کرده، با حماس تماس بگیرند.
او اعلام کرد که حماس آماده است فورا برای توافقی جامع برای پایان جنگ مذاکره کند که بر اساس آن، همه گروگان‌ها در ازای آزادی تعدادی از زندانیان فلسطینی آزاد شوند.
جیمز هیویت، سخنگوی شورای امنیت ملی آمریکا، در واکنش به سخنان الحیه گفت: «اظهارات حماس نشان می‌دهد که این گروه به صلح علاقه‌ای ندارد، بلکه تنها به دنبال خشونتی مداوم است. شروطی که دولت ترامپ تعیین کرده تغییری نکرده‌اند: گروگان‌ها را آزاد کنید یا با جهنم روبرو شوید.»
اسرائیل و حماس در دی‌ماه ۱۴۰۳ به یک توافق مرحله‌ای برای آتش‌بس دست یافتند، اما این توافق پس از اجرای مرحله اول فروپاشید.
حماس در آن زمان، خواهان عبور به مرحله دوم طبق همان توافق بود، اما اسرائیل سعی کرد شروط را تغییر دهد تا گروگان‌های بیشتری آزاد شوند بدون این‌که تعهدی به پایان دائم جنگ بدهد. پس از مخالفت حماس، اسرائیل از ۲۸ اسفند ۱۴۰۳ حمله نظامی به غزه را از سر گرفت.
بنیامین نتانیاهو، نخستوزیر اسرائیل، مدتهاست اعلام کرده که تا زمانی که توانایی نظامی و حکمرانی حماس از بین نرود، به جنگ پایان نخواهد داد.
بسیاری از شرکای ائتلاف راستگرای او نیز از این موضع حمایت کرده‌اند و تهدید کرده‌اند که اگر او با پایان جنگ موافقت کند، دولتش را ساقط خواهند کرد.
با این حال، نظرسنجیهای پیاپی نشان داده‌‌اند که اکثریت اسرائیلیها از پایان جنگ در ازای آزادی همه گروگان‌های باقی‌مانده حمایت می‌کنند.
در واکنش به سخنان الحیه، بزالل اسموتریچ، وزیر دارایی اسرائیل، اعلام کرد که اسرائیل نه به حماس امتیاز خواهد داد و نه بدون «پیروزی کامل» و بازگرداندن همه گروگان‌ها به جنگ پایان خواهد داد.
او در پیامی در شبکه اجتماعی ایکس نوشت: «زمان آن رسیده که درهای جهنم را به روی حماس باز کنیم، دامنه جنگ را گسترش دهیم تا زمانی که نوار غزه به‌طور کامل اشغال شود، حماس نابود گردد و برنامه رییسجمهور ترامپ برای خروج داوطلبانه و بازسازی غزه اجرا شود.»
ایتامار بنگویر، وزیر امنیت ملی و رهبر دیگر حزب افراطی در ائتلاف حاکم نیز خواهان افزایش فشار نظامی بر غزه شد و گفت باید حماس را آنقدر تحت فشار گذاشت که «زانو بزند و التماس کند.»
او گفت: «حماس نباید شروط تعیین کند، بلکه باید به آن‌ها تن بدهد! نه توافق، نه آتش‌بس، نه کمک؛ فقط ادامه جنگ تا تسلیم کامل نازیهای غزه.»
جنگ غزه در ۱۵ مهر ۱۴۰۲/ ۷ اکتبر ۲۰۲۳ آغاز شد، زمانی که نیروهای حماس از نوار غزه به جنوب اسرائیل حمله کردند، نزدیک به ۱۲۰۰ نفر را کشتند و ۲۵۱ نفر را به گروگان گرفتند.
گروه حماس و جهاد اسلامی همچنان ۵۹ گروگان را در اختیار دارند. طبق اعلام ارتش اسرائیل، از این تعداد، ۲۴ نفر احتمالا زنده هستند و مرگ ۳۵ نفر تایید شده است.