با آغاز جنگ، نشانه‌هایی از تغییر معنادار در ادبیات مقام‌های جمهوری اسلامی درباره برنامه هسته‌ای ایران دیده شد؛ تغییری که به باور برخی کارشناسان، می‌تواند نشان دهد تهران به مرحله‌ای بسیار نزدیک به ساخت بمب اتم رسیده، حتی اگر هنوز تصمیم رسمی برای تولید آن نگرفته باشد.
هاآرتص در گزارشی تحلیلی نوشته است که بر اساس شواهد، گفت‌وگوها و مقایسه‌های تاریخی با برنامه‌های هسته‌ای کشورهایی مانند اسرائیل و پاکستان، ایران در آستانه جنگ به نقطه‌ای رسیده بود که تنها با یک «چرخش پیچ» سیاسی، می‌توانست اجزای لازم برای ساخت بمب را به یکدیگر متصل کند.
هاآرتص با اشاره به مصاحبه‌ای که در ۲۳ بهمن ۱۴۰۲ از تلویزیون ایران با علی‌اکبر صالحی، رئیس پیشین سازمان انرژی اتمی و وزیر خارجه اسبق جمهوری اسلامی پخش شد، می‌نویسد: صالحی که از چهره‌های کلیدی برنامه هسته‌ای ایران به‌شمار می‌رود، به صراحت اعلام کرد: «ما از همه مرزهای علمی و فناوری هسته‌ای عبور کرده‌ایم... مثل این است که همه اجزای یک خودرو را تولید کرده باشیم: شاسی، موتور، فرمان، گیربکس...»
این سخنان، به‌باور نویسنده هاآرتص، برخلاف ادبیات رسمی پیشین جمهوری اسلامی درباره «عدم تمایل به سلاح هسته‌ای»، بسیار معنادار و متفاوت ارزیابی شد و یادآور اظهارات مشابهی بود که در سال ۱۹۶۸ لوی اشکول، نخست‌وزیر وقت اسرائیل، درباره قابلیت ساخت بمب اتمی بیان کرده بود.
به نوشته هاآرتص، اگرچه ایران هنوز تصمیم سیاسی برای تولید بمب اتخاذ نکرده، اما به نظر می‌رسد با هدف کاهش فاصله زمانی تا دستیابی به بمب، به سطحی از آمادگی پیشرفته رسیده که بتواند در صورت لزوم، تنها در عرض چند هفته یا حتی چند روز، اقدام به ساخت یک بمب اتمی کند.
نویسنده همچنین با اشاره به تجربه پاکستان در سال ۱۹۹۸، یادآوری می‌کند که این کشور تنها ۱۷ روز پس از آزمایش هسته‌ای هند، دست به آزمایش مشابه زد. هاآرتص نتیجه می‌گیرد که ایران نیز احتمالا از مدت‌ها پیش سناریوهایی برای چنین پاسخ سریع و قطعی آماده کرده است.
بر اساس پژوهشی که در این گزارش به آن استناد شده، از اکتبر ۲۰۲۳ به بعد، در گفتمان هسته‌ای جمهوری اسلامی سه الگوی جدید شناسایی شده است:
۱. تاکید بر عبور کامل از همه مرزهای فنی لازم برای ساخت سلاح هسته‌ای؛
۲. شرطی بودن تعهد سیاسی به نساختن بمب، که در شرایط تهدید وجودی می‌تواند لغو شود؛
۳. استفاده گسترده از راهبرد «ابهام هسته‌ای» مشابه با مدل اسرائیل.
هاآرتص می‌افزاید این تغییر لحن، بدون اینکه حتما نشانه تصمیم‌گیری قطعی باشد، نشان می‌دهد ایران در حال کاهش فاصله میان توانایی فنی و تصمیم سیاسی است و ممکن است پروژه‌هایی برای به حداقل رساندن زمان مورد نیاز برای ساخت یک دستگاه انفجاری را در دست اجرا داشته باشد.
در ادامه، گزارش به موارد تاریخی مشابهی اشاره می‌کند: از جمله آماده‌باش فوری ایالات متحده در بحران برلین ۱۹۴۸، واکنش فوری پاکستان در بحران کارگیل ۱۹۹۹، و اقدامات اضطراری اسرائیل پیش از جنگ شش‌روزه در ۱۹۶۷.
به نوشته هاآرتص، تجربه اسرائیل در بهار ۱۹۶۷ آموزنده‌تر از سایر موارد است: در آن زمان، بدون تصمیم رسمی، اسرائیل در چند روز یک دستگاه انفجاری اتمی اولیه تولید کرده بود تا در صورت ضرورت، به عنوان «گزینه آخر» در اختیار نخست‌وزیر قرار گیرد.
نویسنده در پایان هشدار می‌دهد که تغییرات اخیر در مواضع مقام‌های جمهوری اسلامی، همراه با تنش‌های امنیتی منطقه، می‌تواند شرایطی مشابه بحران‌های گذشته در برخی کشورها را دوباره رقم بزند؛ جایی که تنها یک تصمیم سیاسی کافی است تا یک کشور آستانه‌ای آگاهانه به جمع دارندگان بمب اتمی بپیوندد.
به گزارش روزنامه تایمز اسرائیل، هگست چهارشنبه ۱۸ تیر در آستانه دیدار با نتانیاهو در پنتاگون، گفت: «متحدان زیادی وجود دارند، اما برخی متحدان واقعا عمل می‌کنند.»
او با اشاره به مهلت ۶۰ روزهای که دونالد ترامپ، رییسجمهوری آمریکا، برای مذاکره به تهران داده بود، گفت: «پس از ۶۰ روز مذاکره، ترامپ بسیار روشن بود. او به ایران هر فرصتی را داد و بعد از آن عملیات انجام شد.»
بنیامین نتانیاهو در این دیدار گفت: «خلبانان اسرائیلی و خلبانان بمبافکنهای بی-۲ پیامی به جهان فرستادند. فکر میکنم ایران متوجه شد، فکر میکنم خاورمیانه متوجه شد.»
او از ایالات متحده بابت نقش آن در حمله به جمهوری اسلامی قدردانی کرد و گفت: «ما صمیمانهترین تشکر و قدردانی را از سنتکام، ارتش آمریکا، وزیر دفاع و رییس‌جمهور ایالات متحده داریم. فوقالعاده بود.»
نتانیاهو چهارشنبه در شبکه اجتماعی ایکس نوشت که او و ترامپ درباره «پیروزی بزرگی که علیه حکومت ایران به دست آوردهاند» گفت‌وگو کردند.
نتانیاهو: تمرکز همچنان بر غزه است
نخست‌وزیر اسرائیل تاکید کرد که در دیدار با ترامپ بر مسئله آزادی گروگانها در نوار غزه تمرکز داشته است.
نتانیاهو که برای سومین بار از زمان آغاز ریاستجمهوری ترامپ به آمریکا سفر کرده، پیشتر به خبرنگاران گفت که اگرچه کارزار نظامی اسرائیل در غزه هنوز تمام نشده، اما مذاکرات برای رسیدن به آتش‌بس در حال انجام است.
ترامپ سهشنبه برای دومین بار طی دو روز با نتانیاهو دیدار کرد.
استیو ویتکاف، فرستاده ویژه ترامپ در امور خاورمیانه، با اشاره به پیشرفت در مذاکرات گفت تعداد اختلافها میان اسرائیل و حماس از چهار به یک مورد کاهش یافته و ابراز امیدواری کرد که توافق آتش‌بس موقت تا پایان هفته نهایی شود.
او افزود که طرح پیشنهادی شامل آتش‌بس ۶۰ روزه و آزادی ۱۰ گروگان زنده و ۹ گروگان کشتهشده خواهد بود.
طاهر النونو، از مقام‌های حماس، به رویترز گفت: «درگیر دوری دشوار از مذاکرات هستیم» و تاکید کرد که ورود بدون مانع کمکهای بشردوستانه به غزه، محل عقبنشینی نیروهای اسرائیلی و تضمینهایی برای رسیدن به آتش‌بس دائمی از محورهای اصلی مذاکره برای حماس است.
منابع آگاه به پایگاه خبری اکسیوس گفتهاند هیاتی از قطر، که میزبان مذاکرات غیرمستقیم میان اسرائیل و حماس است، پیش از ورود نتانیاهو به واشینگتن با مقام‌های کاخ سفید دیدار کرده است. کاخ سفید تاکنون درباره این گزارش اظهارنظری نکرده است.
نتانیاهو پیش از رفتن به کنگره آمریکا، با جِیدی ونس، معاون رییس‌جمهور، دیدار کرد و قرار است روز چهارشنبه با رهبران مجلس سنا نیز گفت‌وگو کند.
شهبازی که یک دهه همکاری نزدیکی با وزارت اطلاعات داشت، در حساب شبکه ایکس خود نوشت مقام‌های جمهوری اسلامی باید وسایل ارتباطی مثل موبایل را از «بیم ترور» از خود دور کنند.
این عضو سابق حزب توده، که پس از بازداشت در سال ۱۳۶۱ و پس از تشکیل وزارت اطلاعات، نقش پررنگی در پژوهش‌های وزارت اطلاعات داشته، اضافه کرد «اکنون روشن شده که علاوه بر نیروی هوایی و موشکی و ریزپرنده، نیروی فعالی از شبکه ایرانی موساد بر روی زمین فعال است. نمی‌دانم این وضعیت دوگانه تا کی دوام می‌آورد؟»
با این حال، پس از آنکه نوشته شهبازی در رسانه‌ها بازتاب یافت، او در متن دیگری نوشت که
عضو وزارت اطلاعات نبوده اما در ساختمان این وزارتخانه کار می‌کرده است.
عبدالله شهبازی در شبکه ایکس با انتقاد از معرفی خود به عنوان محقق سابق وزارت اطلاعات نوشت که «هیچ‌گاه عضو وزارت اطلاعات نبودم» اما به دلیل پرفروش بودن کتاب‌هایم مقام‌های حکومت ساختمانی را سال ۱۳۶۷ برای موسسه مطالعات و پژوهش‌های سیاسی در اختیارم قرار دادند.
به گفته او، بعدا سند این ساختمان و عنوان موسسه پژوهشی به نام وزارت اطلاعات انتقال یافت.
این محقق کتاب‌هایی درباره تاریخ حکومت پهلوی، حزب توده ایران و همچنین تاریخ جمهوری اسلامی دارد.
یکی از کتاب‌های او شامل اعترافات اخذشده از حسین فردوست، رییس دفتر ویژه اطلاعات دربار حکومت پهلوی و کتاب دیگرش درباره نورالدین کیانوری، دبیر اول حزب توده است که با همکاری امنیتی با جمهوری اسلامی منتشر کرد.
او در دوره‌ای با دستور خامنه‌ای به امکانات و ساختمان بنیاد مستضعفان نیز دسترسی داشته است.
کارزار گسترده اطلاعاتی اسرائیل
بنا بر گزارش‌ها، اسرائیل هم‌زمان با حملات هدفمند به فرماندهان نظامی و امنیتی یک کارزار گسترده اطلاعاتی نیز فعال کرد که گوشه‌هایی از این کارزار افشا شده است.
از جمله دوم تیرماه، روزنامه واشینگتن‌پست یک فایل صوتی منتشر کرد که در آن یکی از ماموران اطلاعاتی اسرائیل با یک فرمانده ارشد سپاه پاسداران انقلاب اسلامی تماس گرفته و به زبان فارسی به او هشدار می‌دهد: «همین حالا می‌گویم: ۱۲ ساعت فرصت داری با زن و فرزندت فرار کنی. وگرنه در فهرست ما هستی ... از رگ گردنت به تو نزدیک‌تریم. اینو در سرت فرو کن. خدا حفظت کنه.»
اسنادی هم پس از حمله به ساختمان اداری زندان اوین منتشر شد که نشان می‌داد ماموران امنیتی اسرائیل پیش از حمله با فرزند هدایت‌الله فرزادی، رییس زندان اوین تماس گرفته و پس از آن تماس، فرزادی سریعا محل خدمت خود در زندان اوین را ترک کرده است.
نوشته جدید شهبازی نیز تاکید کرده مقامات جمهوری اسلامی تلفن همراه را از خود دور می‌کنند و شاید به همین علت، ماموران امنیتی با پسر فرزادی تماس گرفته بودند.
به هم خوردن امنیت روانی مقامات جمهوری اسلامی
پس از حمله اسرائیل، علی خامنه‌ای، رهبر جمهوری اسلامی برای مدت طولانی حتی پس از آتش‌بس، در مراسم عمومی حضور پیدا نمی‌کرد و حتی عکس یا ویدیویی از او در محل‌های معمول گذشته منتشر نمی‌شد.
سطح حفاظت از او تا حدی بالا رفت که حتی برای فرماندهان نظامی بلندپایه سپاه پاسداران که در حملات اسرائیل هدف قرار گرفتند، بر خلاف معمول، نماز میت اقامه نکرد.
تا هشتم تیرماه، چندین بار تشییع اجساد فرماندهان کشته شده در شب ۲۳ خرداد به تاخیر افتاد و در هشتم تیرماه نیز، با وجود اعلام رسمی آتش‌بس، بازهم تصاویر مراسم نشان می‌داد مقامات فعلی و گذشته جمهوری اسلامی، نظیر محمدباقر قالیباف و محمدجواد ظریف، با وجود محافظان پرشمار در اطراف‌شان، بازهم چهره خود را با کلاه و ماسک در تهران پوشانده بودند.
پزشکیان اختیارات خود را واگذار کرد
۱۶ تیر، مسعود پزشکیان، نیز در گفت‌وگویی که با تاکر کارلسون، مجری آمریکایی ترتیب داده بود، گفت که اسرائیل برای کشتن او تلاش و اقدام کرد، اما ناکام ماند. پزشکیان اضافه کرد که معتقد است «مرگ هر کسی در دستان خداست.»
پس از آتش‌بس، روشن شد هیئت وزیران در جلسه‌ای به تاریخ ۲۸ خرداد، طیف گسترده‌تری از اختیارات را به استانداران واگذار کرده است. این موضوع از زمان آغاز به کار دولت پزشکیان در دستورکار دولت او قرار گرفته بود، اما پس از جنگ، با شتاب بیشتری دنبال شد.
با اینکه این موضوع در گذشته بارها مطرح شده بود، اما پزشکیان در جلسه ۱۷ تیرماه، یک روز پس از گفت‌وگو با کارلسون، در یک جلسه رسمی، تاکید کرد بخش بزرگی از اختیارات ریاست جمهوری به استانداران واگذار شده است.
مطرح شدن دوباره مرگ مرموز رئیسی
تکاپوی پزشکیان، بار دیگر حاشیه‌های مرگ ابراهیم رئیسی و همراهانش در واقعه سقوط هلیکوپتر را در کانون توجه قرار است. سال ۱۴۰۳ در زمان وقوع نیز بسیاری بر این باور بودند که سقوط هلیکوپتر رئیسی تنها یک حادثه نبوده و احتمال دست داشتن اسرائیل در آن را مطرح کردند.
حال با سخنان و اقدامات پزشکیان، بار دیگر این موضوع در کانون توجه قرار گرفته است. در همین حال، رضا عاشری، عضو شورای شهر رشت، در یک استوری اینستاگرام، با اشاره به مرگ رئیسی به طعنه نوشت : «اسرائیل؛ یک رییس‌جمهور ما را که شهید کردی. مرحوم شهید رئیسی. [...] این جدیده خیلی از اون قبلی انقلابی‌تره…»
وحشت از اسرائیل، انتقام از مردم
چهار سال پیش، تیرماه ۱۴۰۰، علی یونسی، وزیر اطلاعات دولت محمد خاتمی ضمن ابراز نگرانی از نفوذ اطلاعاتی اسرائیل در ساختار امنیتی جمهوری‌اسلامی، گفت: «جا دارد همه مسئولین نگران جانشان باشند.»
پیش از جنگ ۱۲ روزه، اسرائیل در عملیات محدود، بسیاری از اشخاص تاثیرگذار در جمهوری اسلامی را به طور دقیق هدف قرار داده بود. در موارد متعدد از محسن فخری‌زاده تا اسماعیل هنیه، اسرائیل از محل دقیق رفت‌وآمد مقامات جمهوری اسلامی اطلاع داشت.
حتی با وجود عدم استفاده از تلفن همراه و وسایل ارتباطی و جا‌به‌جایی مکرر، بازهم اسرائیل مقامات و فرماندهان جمهوری اسلامی را هدف قرار می‌داد.
برای نمونه، مهدیه شادمانی، فرزند پس از کشته شدن علی شادمانی، فرمانده قرارگاه مرکزی خاتم الانبیاء که اندکی پس از انتصاب به جای غلامعلی رشید هدف قرار گرفت، فاش کرد پدرش برای مدت طولانی در خانه نبوده و با وجود اقدامات حفاظتی و تغییر محل، باز هم کشته شده است. او نوشت «ردیابی‌های دقیق اسرائیل فراتر از واتساپ و یا جاسوسی سنتی و فردی است.»
در چنین شرایطی، جمهوری‌اسلامی که تجربه اخیر نشان داده است از هرزمانی در حفظ جان و امنیت فرماندهان و مدیران خود ناتوان است، انگشت اتهام را به سمت شهروندان نشانه رفته است.
بازداشت‌های فله‌ای شهروندان که اندکی پس از آغاز جنگ ۱۲ روزه به اتهامات سنگین جاسوسی آغاز شد، پس از آتش‌بس شدت گرفته است.
این در حالی است که کارشناسان و اشخاص آگاه از رویه حفاظت از شخصیت‌ها و نزدیکان اشخاص کشته شده، صراحتا اعلام کردند اطلاعات دقیق و به‌روز اسرائیل از محل اختفای مقامات جمهوری اسلامی، با تکیه به اطلاعات شهروندان عادی ممکن نیست.
