تحلیل‌گر ارشد در ایران‌اینترنشنال
سخنان جدید علی خامنهای، رهبر جمهوری اسلامی، به‌روشنی نشان داد که تا وقتی او زنده است، اختلافات میان ایران و آمریکا حل نخواهد شد. ظاهر سخنانش نشان می‌دهد که او نه تنها تمایلی به برقراری رابطه با آمریکا ندارد، بلکه همه راه‌های مذاکره مستقیم و حل اختلافات را عملا بسته است.
نخست، ادعای او مبنی بر اینکه پکن آزمایش‌های مخفیانه سلاح‌های هسته‌ای انجام می‌دهد و دوم، تصمیمش برای انحصار کامل تراشه‌های پیشرفته هوش مصنوعی شرکت انویدیا در اختیار آمریکا.
این اظهارات در حالی مطرح شد که تنها چند روز از دیدار او با شی جین‌پینگ، رییس‌جمهوری چین، در کره‌جنوبی می‌گذرد. ملاقاتی که بسیاری از تحلیل‌گران آن را نوعی آتش‌بس تاکتیکی، نه مصالحه‌ای راهبردی میان دو قدرت بزرگ جهان، توصیف می‌کنند.
برنامه هسته‌ای و ادعای جنجالی ترامپ
ترامپ در گفت‌وگو با سی‌بی‌اس گفت: «چین هم آزمایش می‌کند. فقط شما خبر ندارید.»
او افزود که این آزمایش‌ها «در اعماق زمین» انجام می‌شود و رسانه‌ها از آن بی‌اطلاع‌اند.
با این حال، این صحبت‌های او بلافاصله از سوی پکن رد شد.
ماو نینگ، سخنگوی وزارت خارجه چین، گفت: «چین همواره به تعهد خود برای تعلیق آزمایش‌های هسته‌ای پایبند بوده و از ایالات متحده می‌خواهد ثبات جهانی را حفظ کند.»
دریادار ریچارد کورل، نامزد پیشنهادی ترامپ برای ریاست فرماندهی راهبردی ایالات متحده نیز در کنگره تاکید کرد: «نه روسیه و نه چین هیچ آزمایش انفجار هسته‌ای انجام نداده‌اند. آخرین آزمایش چین به سال ۱۹۹۶ بازمی‌گردد.»
به استثنای کره شمالی، هیچ کشوری در سه دهه اخیر دست به آزمایش انفجار واقعی هسته‌ای نزده است.
آخرین آزمایش آمریکا نیز در سال ۱۹۹۲ در نوادا انجام شد.
با این حال، دستور ترامپ برای «از سرگیری آزمایش‌های هسته‌ای» نگرانی‌هایی در سطح بین‌المللی برانگیخته است زیرا می‌تواند توازن شکننده بازدارندگی هسته‌ای را تهدید کند.
جنگ تراشه‌ها؛ انحصار فناوری در دست آمریکا
نکته دوم مصاحبه ترامپ به حوزه فناوری بازمی‌گردد.
او گفت: «ما اجازه نمی‌دهیم هیچ‌کس جز ایالات متحده به پیشرفته‌ترین تراشه‌ها دسترسی داشته باشد. تراشه‌های بلک‌وِل فقط برای آمریکایی‌هاست.»
این سخنان نشان می‌دهد که واشینگتن قصد دارد محدودیت‌های صادرات فناوری هوش مصنوعی را به سطح بی‌سابقه‌ای برساند - در حالی که شرکت انویدیا، تولیدکننده این تراشه‌ها، پیش‌تر از قراردادهایی با کره جنوبی و دیگر متحدان آمریکا خبر داده بود.
در کنگره نیز برخی نمایندگان جمهوری‌خواه، هرگونه فروش نسخه‌های ضعیف‌تر تراشه‌ها به چین را با عبارت تند «دادن اورانیوم غنی‌شده به ایران» توصیف و مقایسه کرده‌اند.
توافق ترامپ و شی؛ آتش‌بس تاکتیکی در میدان رقابت راهبردی
دیدار اخیر ترامپ و شی در کره جنوبی، اگرچه به ظاهر نشانه‌ای از تنش‌زدایی بود اما در واقع نوعی آتش‌بس موقت در جنگ اقتصادی و فناورانه دو کشور محسوب می‌شود.
کارشناسان می‌گویند رقابت ساختاری واشینگتن و پکن چنان عمیق است که هیچ نشست یا توافقی قادر به پایان آن نیست.
چین بر خودکفایی و کنترل صادرات عناصر حیاتی مانند مواد معدنی کمیاب تاکید دارد، در حالی که آمریکا مسیر «کاهش ریسک» و جداسازی زنجیره‌های تامین از اقتصاد چین را دنبال می‌کند.
در نتیجه، هرچند دو کشور فعلا از تشدید درگیری پرهیز می‌کنند اما مسیر جدایی فناوری و اقتصادی آنها عملا تثبیت شده است.
بر اساس اطلاعات رسیده به ایران‌اینترنشنال در دوشنبه ۱۲ آبان، خانواده مقتول در اوایل مردادماه برای گذشت از اعدام (قصاص نفس) شرط دریافت دیه به مبلغ ۱۰ میلیارد تومان و خروج همیشگی این زن از شهر گرگان و ممنوعیت بازگشت به این شهر را مطرح کرد.
اطلاعات رسیده حاکی است که با گذشت بیش از سه ماه از تعیین این شرط، هنوز این مبلغ جمع‌آوری نشده و به نزدیکان این زن بلوچ گفته شده تنها تا آذرماه سال جاری برای پرداخت مبلغ دیه فرصت دارند.
کوهکن، متولد فروردین ۱۳۷۹ در استان گلستان است و خرداد ۱۳۹۷ و در حالی‌که ۱۸ سال داشت، به اتهام مشارکت در قتل همسرش بازداشت و پس از محاکمه، به اعدام محکوم شد.
این زن، پیش از وقوع قتل و در ۱۲ سالگی قربانی ازدواج اجباری با پسرخاله‌اش شد و بنا بر روایت نزدیکانش، در طول زندگی مشترک خود بارها مورد خشونت شدید جسمی و روانی قرار داشت که در جریان یکی از این درگیری‌ها، همسرش کشته شد.
به‌گفته نزدیکان کوهکن، عامل اصلی قتل پسرعمه او بوده اما این زن در اعترافات خود مسئولیت کامل حادثه را بر عهده گرفت و این اقدام به صدور حکم اعدام برای هر دو متهم منجر شد.
افراد زیر ۱۸ سال در عرف جهانی «کودک» شمرده شده و ازدواج آنها به دلیل تبعات جبران‌ناپذیرش ممنوع است.
پدیده‌هایی چون کودک‌همسری همچنان در شماری از استان‌های ایران با فراوانی بالا رخ می‌دهند. با این حال، جمهوری اسلامی آمار دقیقی از قربانیان کودک-همسری منتشر نمی‌کند.
روزنامه هم‌میهن، مهرماه ۱۴۰۲ با استناد به گزارش مرکز آمار ایران نوشت در سال ۱۴۰۱ حدود ۲۵ هزار و ۹۰۰ دختر‌بچه ازدواج کردند و هزار و ۳۹۲ نوزاد از مادران زیر ۱۵ سال به دنیا آمدند.
در حالی که آمارها از تعداد بالای کودک‌همسری در ایران حکایت دارد، علی خامنهای، رهبر جمهوری اسلامی، بارها بر اجرای سیاست‌های افزایش جمعیت، فرزندآوری و ازدواج در سن پایین تاکید کرده است.
امکان بازنگری قضایی در پرونده
کارشناسان می‌گویند از منظر حقوقی، پرونده کوهکن می‌تواند همچنان از مسیرهای قانونی مورد بازنگری قرار گیرد.
معین خزائلی، حقوقدان، در گفت‌وگو با ایران‌اینترنشنال با اشاره به فرایندهای قانونی موجود برای بازنگری در احکام اعدام گفت در قوانین ایران، «در ظاهر» مسیرهای متعددی از جمله فرجام‌خواهی، اعاده دادرسی و اعمال ماده ۴۷۷ از سوی رییس قوه قضاییه برای بررسی مجدد احکام وجود دارد.
او توضیح داد: «حتی اگر فرجام‌خواهی و اعاده دادرسی قبلا رد شده باشد، رییس قوه قضاییه می‌تواند با استفاده از اختیارات خود، پرونده را برای بررسی دوباره به شعبه‌ای دیگر ارجاع دهد. دست‌کم روی کاغذ چنین امکانی وجود دارد.»
با این حال، خزائلی تاکید کرد که در عمل، نظام قضایی جمهوری اسلامی به شرایط ویژه پرونده‌هایی چون کوهکن ـ که قربانی کودک‌همسری بوده و هنگام وقوع جرم ۱۸ سال داشته ـ توجهی نمی‌کند.
او گفت: «در بسیاری از موارد، نه تنها این وضعیت به‌عنوان عامل تخفیف در نظر گرفته نمی‌شود، بلکه قضات گاه سخت‌گیرانه‌تر هم برخورد می‌کنند؛ به‌ویژه وقتی مقتول همسر فرد متهم است.»
این حقوقدان در پایان ابراز امیدواری کرد که رییس قوه قضاییه با در نظر گرفتن شرایط پرونده، از اختیارات خود برای اعاده دادرسی و توقف اجرای حکم اعدام این فرد که کودک‌همسر بوده است، استفاده کند.
تبعیض ساختاری در پرونده گلی کوهکن
در حالی‌که کارشناسان حقوقی بر امکان بازنگری قضایی در پرونده کوهکن تاکید دارند، فعالان حقوق بشر این پرونده را نمادی از «تبعیض نهادینه‌شده علیه زنان و اقلیت‌ها در ایران» می‌دانند.
محمود امیری‌مقدم، مدیر سازمان حقوق بشر ایران، در گفت‌وگو با ایران‌اینترنشنال، پرونده کوهکن را «بازتابی از تبعیض و خشونت ساختاری» دانست که بسیاری از زنان محکوم به اعدام در ایران تجربه می‌کنند.
او گفت: «زنانی چون گلی، قربانی فقر، کودک‌همسری، خشونت خانگی و طردشدگی از سوی خانواده و جامعه هستند. در مورد او، زن بودن، بلوچ بودن و نداشتن شناسنامه، همگی او را در ضعیف‌ترین موقعیت اجتماعی ممکن قرار داده است.»
مدیر سازمان حقوق بشر ایران افزود: «سیستم قضایی جمهوری اسلامی بر پایه تبعیض بنا شده؛ قضات همگی مرد و شیعه دوازده‌امامی‌اند و بر اساس وفاداری سیاسی به نظام منصوب می‌شوند، نه بر پایه شایستگی و استقلال قضایی. در نظامی که خشونت علیه زنان نهادینه شده و زنان در قانون شهروند درجه دو به شمار می‌روند و در بسیاری از حقوق اساسی مثل حق طلاق با مردان برابر نیستند، نتیجه‌ای جز بی‌عدالتی و صدور احکام مرگ برای زنان آسیب‌پذیری مانند گلی کوهکن قابل‌انتظار نیست.»
فراخوان برای اقدام بین‌المللی
امیری‌مقدم با اشاره به افزایش اعدام زنان در دو سال گذشته در ایران تاکید کرد جامعه جهانی باید «توجه بسیار بیشتری» به مسئله اعدام در ایران نشان دهد؛ توجهی که به گفته او باید «فراتر از صدور قطعنامه‌های سازمان ملل» باشد: «دولت‌هایی که مدعی پایبندی به اصول حقوق بشر هستند، باید موضوع اعدام را در صدر هر گفت‌وگو با جمهوری اسلامی قرار دهند. اما متاسفانه در ماه‌های گذشته چنین نبوده و جمهوری اسلامی توانسته بدون نگرانی از هزینه سیاسی، به اجرای اعدام‌ها ادامه دهد.»
او در ادامه گفت: «تنها راه کند کردن ماشین اعدام، افزایش هزینه سیاسی آن برای حکومت است. مردم ایران و به‌ویژه ایرانیان خارج از کشور، می‌توانند با آگاه‌سازی جامعه‌ای که در آن زندگی می‌کنند نسبت به اعدام‌ها، به‌ویژه اعدام زنان در ایران، نقش مهمی در افزایش حساسیت افکار عمومی و فشار بر دولت‌ها ایفا کنند»
گاردین: خانواده مقتول خواهان پرداخت ۸۰ هزار پوند دیه شدند
روزنامه گاردین، دوشنبه ۱۲ آبان در گزارشی نوشت کوهکن در ۱۲ سالگی ازدواج کرد و در ۱۳ سالگی پسری به دنیا آورد و در ۱۸ سالگی، به اتهام مشارکت در قتل همسرش بازداشت و به اعدام محکوم شد.
گاردین نوشت: «در روز قتل، وقتی گلی دید همسرش فرزند پنج ساله‌شان را کتک می‌زند، از پسرعمه خود کمک خواست. پس از حضور او، درگیری شدیدی رخ داد که به مرگ همسر انجامید. کوهکن با اورژانس تماس گرفت، ماجرا را به مقامات اطلاع داد و هر دو نفر بازداشت شدند.»
به نوشته گاردین، او که بی‌سواد است، در بازجویی بدون حضور وکیل و تحت فشار اعتراف‌نامه‌ای را امضا کرده است.
بعدها دادگاه برای کوهکن وکیل تسخیری تعیین کرد. با وجود این، قاضیان حکم «اعدام از طریق دار» را برایش صادر کردند.
زیبا بختیاری، فعال حقوق زنان بلوچ، به این روزنامه بریتانیایی گفت: «کوهکن تنها یک پرونده نیست؛ زنان بلوچ و به‌طور کلی زنان در ایران هدف مستقیم ساختار تبعیض‌آمیز هستند. کسی صدای آنها را نمی‌شنود، نه حمایتی دارند و نه حقی برای انتخاب. بسیاری از دختران به‌دلیل فقر از تحصیل بازمی‌مانند و در کودکی به ازدواج درمی‌آیند.»
گاردین در پایان هشدار داد که کوهکن در صورت پرداخت نکردن مبلغ ۱۰ میلیارد تومان (حدود ۸۰ هزار پوند) تا آذرماه، با خطر اجرای حکم اعدام روبه‌روست.
این زن جوان بلوچ فاقد شناسنامه، از زمان بازداشت تاکنون بدون هرگونه ملاقات در زندان گرگان به‌سر می‌برد و فرزندش نیز در اختیار خانواده همسر مقتول قرار گرفته و از دیدار با او محروم مانده است.
کمپین فعالین بلوچ که اخبار استان سیستان و بلوچستان را پوشش می‌دهد، مردادماه سال جاری در خصوص کوهکن نوشت که او در طول سال‌های حبس، توانسته با آموختن سواد، قالی‌بافی، چرم‌دوزی و معرّق، مسیر زندگی خود را تغییر دهد.
پیش از این، سایت حقوق بشری هرانا به مناسبت ۱۸ مهر، روز جهانی مبارزه با مجازات اعدام، گزارش داد که در یک سال گذشته دست‌کم هزار و ۵۳۷ نفر از جمله ۴۹ تن در ایران اعدام شده‌اند.
در میان اعدام‌شدگان سال‌های گذشته، زنان بسیاری قربانی ساختار خشونت و نابرابری بوده‌اند. از جمله سمیرا سبزیان‌فرد و زینب سکانوند که در ۱۵ سالگی به اجبار ازدواج کردند و پس از سال‌ها آزار و خشونت، به اتهام قتل همسران خود بازداشت و اعدام شدند.
پرونده کوهکن اکنون ادامه همان روایت تلخ است؛ یادآور زنانی که پیش از آن‌که مجرم باشند، قربانی‌اند.
خامنهای دوشنبه ۱۲ آبان در سخنانش تاکید کرد که مشکل ایران و آمریکا «ماهوی و ذاتی» است، نه تاکتیکی یا موقتی؛ گویی مسئله فقط در ذات آمریکا خلاصه می‌شود، نه در سیاست‌های نظام جمهوری اسلامی.
او شروطی برای بهبود رابطه با آمریکا برشمرد که عملا ناممکن‌اند: خروج کامل آمریکا از خاورمیانه، جمع‌آوری همه پایگاه‌هایش از منطقه، و پایان حمایت از اسرائیل.
خامنهای می‌داند، همان‌طور که همه می‌دانند، چنین شروطی هیچ‌گاه تحقق نخواهند یافت. این یعنی او عمدا راه را بر هر نوع تعامل واقعی بسته است.
در واقع، برخلاف ادعای خامنهای که می‌گوید دشمنی آمریکا با جمهوری اسلامی ذاتی است، این خود اوست که دشمنی با آمریکا را به یک اصل ذاتی و حیاتی برای بقا تبدیل کرده است.
تجربه ۳۶ سال رهبری‌اش نشان می‌دهد که مهم‌ترین سیاست ثابت او، اصرار بر دشمنی با آمریکا و اسرائیل در خارج و لجاجت در برابر مطالبات ملت در داخل بوده است.
به نظر می‌رسد خامنهای به خوبی می‌داند اگر رابطه با آمریکا برقرار شود، دیگر بهانه‌ای برای توجیه وضعیت فاجعه‌بار کشور باقی نمی‌ماند. تا زمانی که «دشمن خارجی» وجود دارد، می‌تواند ضعف مدیریتی، فساد و ناکارآمدی را به گردن دشمن بیندازد. این دشمن‌سازی دائمی، سنگر اصلی او برای حفظ مشروعیت سیاسی است.
در این میان، سپاه پاسداران بزرگ‌ترین بهره‌بردار ادامه دشمنی با آمریکاست. این دشمنی برای سپاه پاسداران به نوعی تجارت سیاسی و اقتصادی تبدیل شده است.
فروش غیرقانونی نفت، واردات از مسیرهای قاچاق، شرکت‌های پوششی و شبکه‌های مالی پنهان همه در سایه تحریم‌ها و دشمنی با آمریکا شکل گرفته‌اند. فرماندهان سپاه پاسداران و خانواده‌هایشان از این وضعیت سودهای کلان شخصی برده‌اند. طبیعی است که آنان نیز مایل به تداوم وضع موجود باشند.
سپاه پاسداران نه فقط در اقتصاد که در سیاست خارجی کشور نیز نقش مسلط پیدا کرده است؛ از روابط با همسایگان گرفته تا موضعگیری در قبال اسرائیل و آمریکا، عملا تصمیمگیر نهایی به نیابت از خامنهای، سپاه پاسداران است.
حتی بازداشت اخیر چند کارشناس اقتصادی مستقل، نشانه‌ای از همین رویکرد است: جلوگیری از هر صدای منتقدی که سیاست‌های کلان نظام و منافع اقتصادی سپاه پاسداران را زیر سؤال می‌برد.
به نظر می‌رسد حکومت در حال آماده شدن برای محدود کردن فضای نقد در شبکه‌های اجتماعی و رسانه‌های داخلی است.
بسیاری از کانالهای یوتیوبی و گفتوگوهای کارشناسی این روزها به تغییر سیاست‌های کلان کشور اشاره دارند. تغییری که مستقیم خامنهای و فرماندهان سپاه پاسداران را هدف قرار می‌دهد.
واکنش حکومت به این موج انتقاد، بازداشت، تهدید و سرکوب بوده است.
خامنهای در سالگرد اشغال سفارت آمریکا بار دیگر از آن واقعه دفاع کرد؛ اقدامی که امروز اکثریت مردم و حتی بسیاری از چهرههای درون نظام آن را اشتباه و پرهزینه می‌دانند.
او همچنان با لجاجت از این اقدام دفاع می‌کند و برای توجیهش به روایتهای تحریفشده تاریخی متوسل می‌شود. از جمله ادعای نادرستش درباره نقش آمریکا در تحریک عراق برای حمله به ایران.
شواهد تاریخی اما نشان می‌دهند تا پیش از اشغال سفارت، آمریکا در تلاش بود روابطش با ایران حفظ شود و حتی نسبت به خطر حمله عراق هشدار داده بود.
این نوع روایتسازی تاریخی نشان می‌دهد خامنهای و اطرافیانش همچنان در پی بازتولید «دشمن خارجی» برای توجیه سیاست‌های شکستخورده خود هستند.
تناقضهای مشابهی را حتی در بیانیه ستاد کل نیروهای مسلح نیز میتوان دید؛ بیانیهای که در یک بند می‌گوید دشمن جرات جنگ ندارد و در بند دیگر ادعا می‌کند دشمن نمیتواند ما را در وضعیت «نه جنگ، نه صلح» نگه دارد، بیآنکه راهی برای صلح هم باز بگذارد.
در نهایت، سیاست خامنهای در قبال آمریکا بیش از آن‌که از ایدئولوژی سرچشمه بگیرد، از محاسبه بقا میآید.
او می‌داند که حفظ دشمنی با آمریکا ضامن تداوم ساختار قدرت فعلی است اما اگر روزی بقای نظام واقعا به خطر بیفتد، همان‌طور که در ماجرای برجام دیدیم، ممکن است از همین مواضع سرسختانه نیز عقبنشینی کند.
تجربه نشان داده است که خامنهای، هرچند لجوج و مقاوم در ظاهر، در لحظات بحرانی از مواضع خود کوتاه میآید.
با این حال، تا زمانی که احساس خطر نکند، آمریکاستیزی برای او نه صرفا یک باور ایدئولوژیک، بلکه ابزاری سیاسی و اقتصادی برای حفظ قدرت باقی خواهد ماند. تفکری ویرانگر و لجوجانه.
