کرملین به کشورهای حوزه بالتیک در صورت پیوستن سوئد و فنلاندبه ناتو هشدار جدی داده است. سوئد و فنلاند هر دو اخیرا برای پیوستن به ناتو اظهار تمایل کرده‌اند و آنطور که از گوشه‌وکنار گزارش می‌شود، تصمیم آنها مورد استقبال قرار گرفته و به‌عنوان حرکتی برای مقابله با پوتین توصیف می‌شود.
روزنامه گاردین پیش‌تر در گزارشی نوشته بود پوتین با حمله به اوکراین فکر می‌کرد که موشکی به سمت غرب نشانه رفته است، اما حالا این موشک به سمت خود او کمانه کرده و سوئد و فنلاند نیز می‌خواهند به ناتو بپیوندند.
سانا مارین، نخست‌وزیر فنلاند اخیرا گفت کشور او، که با روسیه مرزی حدودا ۱۳۰۰ کیلومتری دارد، طی هفته‌های آتی درباره پیوستن به ناتو تصمیم خواهد گرفت.
حمله روسیه به اوکراین اروپا را ناچار کرده که ترکیب امنیتی در قاره سبز را از نو بچیند. سوئد و فنلاند هر دو طی نزدیک به نیم‌قرن جنگ سرد «غیرمتعهد» باقی ماندند اما حالا چرخش در سیاست‌های مربوط به مسائل امنیتی این دو کشور، نمودار آن چیزی است که در سایر اروپا نیز جریان دارد. از جمله آلمان که در پی افزایش عظیم بودجه نظامی است؛ چرخش دو قدرت خنثی به سوی غرب و تمایل آلمان به کنار گذاشتن احتیاط نظامی که به خرج می‌داد، همهوهمه نشانگر آغاز عصری جدید است.
اما پیوستن به ناتو برای سوئد و فنلاند خطراتی به همراه دارد. این دو کشور مدت‌هاست توازن حساس بین هماهنگی با غرب و تحریک نکردن روسیه، همسایه قدرتمندشان را حفظ کرده‌اند. پیوستن این دو کشور اسکاندیناوی به ناتو بیشتر از آنکه راه‌حلی برای امنیت باشد، «معمای امنیت» به وجود می‌آورد.
معمای امنیت چیست؟
اصطلاح «معمای امنیت» نخستین بار از سوی جان هرتز، پژوهشگر عصر جنگ سرد و در سال ۱۹۵۱ ارائه شد. این اصطلاح زمانی به کار برده می‌شود که ملت‌های ضعیف‌تر می‌کوشند قدرتشان را افزایش دهند تا از پس دولتی قدرتمندتر برآیند. در مثال حاضر، کشورهای اسکاندیناوی تصمیم گرفته‌اند به ناتو بپیوندند. در این حالت، روسیه، یا همان کشور قدرتمند، به‌احتمال زیاد چنین اقدامی را تهدید تلقی می‌کند و مطابق با اقدامی این‌چنینی، واکنش نشان خواهد داد.
با چنین توضیحی، جای تعجب نیست که روسیه به رغبت سوئد و فنلاند برای پیوستن به ناتو چنین واکنش تندی نشان داده باشد. دیمیتری پسکوف، سخنگوی کاخ کرملین اخیرا ناتو را اسباب ایجاد درگیری توصیف کرد و هشدار داد که پیوستن سوئد و فنلاند به ناتو، ثباتی نصیب قاره اروپا نخواهد کرد.
روسیه چه خواهد کرد؟
اظهار تمایل سوئد و فنلاند برای پیوستن به ناتو، دو راه پیش روی روسیه قرار خواهد داد؛ اول اینکه روسیه می‌تواند به‌دنبال افزایش قدرت خود از طریق رقابت تسلیحاتی برود و با توسل به ارتش، تهدید را از خود دفع کند؛ چنین رویکردی، می‌تواند اقداماتی همچون حمله پیشگیرانه احتمالی به ناتو را هم در بر بگیرد.
گسترش ناتو و ناتوانی روسیه در ایجاد توازن در قدرت از راه رقابت تسلیحاتی معمول و یا اتحاد جایگزین، دست‌کم تا حدودی، در وقوع جنگ اوکراین نقش داشته است. با وضعیت حاضر و احتمال پیوستن سوئد و فنلاند به ناتو، رییس‌جمهور روسیه ممکن است به این نتیجه برسد که یک حمله پیشگیرانه هسته‌ای تنها گزینه پیش روی اوست.
پوتین به‌صراحت اشاره کرده است که اگر نتواند تهدید برای روسیه را از راه‌های دیگر دفع کند به گزینه هسته‌ای متوسل خواهد شد؛ دستیابی اخیر روسیه به «موشک کروز هایپرسونیک» می‌تواند برگ برنده مهمی برای این کشور باشد.
صاحب‌نظران بر این باورند که ناتو هنوز سامانهای برای تشخیص مطمئن جهت و سرعت موشک‌های کروز هایپرسونیک در اختیار ندارد که می‌تواند پوتین را به این نتیجه برساند که یک حمله پیشگیرانه به ناتو، پیش از آنکه ناتو موفق به انجام یک ضدحمله باشد یک گزینه است. چنین اقدامی به روسیه شانس جان به در بردن از جنگی هسته‌ای را می‌دهد و یا اینکه دست‌کم این کشور را در برابر غرب در موقعیت بهتری قرار می‌دهد.
جهانی خطرناک‌تر
دنیا طی ۷۰ سال گذشته تغییرات بسیاری داشته است. برخی صاحب‌نظران بر این باورند که گسترش ناتو به اسکاندیناوی، راهبرد فعلی غرب با روسیه را تغییر نمی‌دهد و خود موجب درگیری است. اما عده‌ای دیگر نیز با این دیدگاه شدیدا مخالف‌اند. ناتو گفته از پیوستن احتمالی فنلاند و سوئد استقبال می‌کند.
اگر تحریم‌های سفت‌وسخت غرب بر روسیه کارگر بیفتد ممکن است تهدیدی برای بقای رژیم پوتین باشد. اگر چنین شود، پوتین ممکن است به استفاده از قدرت هسته‌ای که اغلب با آن برای غرب خط و نشان می‌کشد، رو بیاورد. چنین تهدیدی در سیاست هسته‌ای روسیه آشکارا ذکر شده و می‌تواند خطر علیه هر کشور عضو ناتو را افزایش دهد.
چنین است که بعضی کارشناسان می‌گویند بحث درباره پیوستن فنلاند و سوئد به ناتو باید از لزوم واکنش به تهدیدی فوری از سوی روسیه فراتر برود و نهایت عواقب «معمای امنیت» که این دو کشور با آن مواجه خواهند شد، به‌ویژه امکان یک حمله هسته‌ای را هم در نظر بگیرد.
«عدم تعهد» در طول تاریخ اغلب به‌معنای توانایی کناره گرفتن یک کشور از درگیری‌ها و حفاظت از منافع ملی ویژه با به دور ماندن از مخمصه‌ای جهانی بوده است. اتخاذ چنین موضعی به سوئد و فنلاند و دیگر کشورها همچون اتریش اجازه داده همواره مستقل باقی بمانند و دست کشیدن از آن، اسکاندیناوی را متحول خواهد کرد.
نشریه فارن پالیسی در تحلیلی به درخواست روسیه برای اتخاذ موضع «بی‌طرفی» از سوی اوکراین در جریان مذاکرات صلح و پیامدهای تن در دادن کی‌یف به خواسته مسکو پرداخته است.
بنا بر این تحلیل «به‌رغم تلاش مذبوحانه روسیه برای نشان دادن اینکه قتل‌عام بوچا کار خود نیروهای اوکراینی بود، کشتن غیرنظامیان به‌دست نیروهای روس یک حرکت عمدی بود. »
در این یادداشت آمده «مسکو به دنبال برد آشکار در اوکراین، تمام خط قرمزها را زیر پا می‌گذارد تا بتواند از موضع قدرت با اوکراین مذاکره کند.»
فارن‌پالیسی نوشته « ولادیمیر پوتین، رییس‌جمهور روسیه می‌تواند نهایت امتیاز را از اوکراین بگیرد تا بر شکست‌های روسیه در این کشور سرپوش بگذارد و بتواند برد روسیه در مذاکرات را به‌عنوان پیروزی شکوهمند در داخل این کشور قالب کند.»
یکی از خواسته‌های اصلی روسیه در این مذاکرات این بوده که اوکراین اعلام موضع «بی‌طرفی» کند و «غیرنظامی» شود.
نویسنده فارن‌پالیسی اعتقاد دارد «دستیابی به این امتیازات به روسیه مجال خواهد داد تا یک پیروزی پروپاگاندایی در برابر تهدید گسترش ناتو، که در حقیقت اصلا وجود نداشت، برای خود دست و پا کند و از سوی دیگر، اوکراین را در برابر حمله‌های آتی روسیه به این کشور بی‌دفاع بگذارد.
بنا بر آمار اوکراین، روسیه تاکنون ۲۰ هزار سرباز ارتش خود را از دست داده است و در کنار این تلفات بالا، با تحریم‌هایی کوبنده که بیشتر هم خواهد شد روبه‌روست و در اوکراین هم قلمرو چندانی هم به دست نیاورده است، با تمام این اوصاف، پوتین فعلا انگیزه‌‌ای برای مذاکره برای پایان دادن به جنگ ندارد.
با توجه به رویکرد پوتین، جنگ وارد خطرناک‌ترین مرحله خود شده است. عملکرد ناموفق ارتش روسیه در اوکراین احتمال توسل مسکو به سلاح شیمیایی در جنگ را افزایش می‌دهد که خود جهان را یک قدم به استفاده از سلاح‌های هسته‌ای نزدیک‌تر خواهد کرد.
در ایت یادداشت آمده «با توجه به عقده پوتین برای نابودی اوکراین و کشتن غیرنظامیان، متحدان غربی به‌تدریج در حال تغییر موضع خود درباره فرستادن سلاح‌های سنگین به اوکراین‌اند اما زمان رو به اتمام است و اگر متحدان اوکراین واکنش سریع و بی‌مثالی در مقابل روسیه نشان ندهند، پوتین ممکن است تعلل غرب را به حساب چراغ سبز نشان دادن به خود ببیند و به استفاده از سلاح هسته‌ای روی بیاورد تا به هدف نهایی‌اش در اوکراین برسد.»
روسیه از آغاز جنگ تاکنون به‌ندرت در یک گفت‌وگوی سیاسی واقعی درگیر شده است و حتی نمی‌تواند بر سر یک آتش‌بس موقت برای باز کردن گذرگاه‌های بشردوستانه در شهر محاصره‌شده ماریوپل، در جنوب اوکراین توافق کند. با چنین وضعیتی، به نظر نمی‌رسد که مقام‌های بلندپایه روسیه پایان دادن به جنگ را حتی در نظر داشته باشند.
به نوشته فارن‌پالیسی، به دنبال قتل‌عام در بوچا و اتهامات سرازیرشده جنایات جنگی به سوی روسیه، سرگئی لاوروف، وزیر خارجه روسیه اوکراین را متهم به پیشنهاداتی غیرقابل‌قبول برای صلح کرد.
در یادداشت این نشریه آمده «در حقیقت لاوروف با این کار به یک حقه قدیمی روسی متوسل شده است؛ اینکه مسکو رسما در فرآیند مذاکرات درگیر شود بدون اینکه حاضر باشد هیچ امتیازی بدهد.»
این یادداشت اضافه کرده «مذاکرات صلح، خشونت روسیه در اوکراین را از طریق غیرمنطقی نمایاندن اوکراین، توجیه می‌کند و تقصیر تمام نشدن جنگ را به گردن کی‌یف می‌اندازد. حال آنکه دستیابی به یک صلح بندزده برای اوکراین، به‌بهای استقلال و حاکمیت ارضی این کشور تمام خواهد شد.»
نویسنده اشاره کرده که «مشکل روسیه با ناتو نیز ساخته و پرداخته خود مسکو بود. چرا که پیوستن اوکراین به ناتو قرار نبود در آینده‌ای نزدیک به وقوع بپیوندد.»
اتخاذ موضع بی‌طرفی برای اوکراین به چه معناست؟
تاریخ نمونه‌های بارزی از اینکه موضع بی‌طرفی چه معنایی دارد و ندارد به دست می‌دهد.
در آخرین دور از مذاکرات دیپلماتیک روسیه و اوکراین، روسیه درخواست کرد که اوکراین اعلام موضع بی‌طرفی کند که این خود رها کردن برنامه این کشور برای عضویت در ناتو را در پی خواهد داشت. درخواست دیگر روسیه غیرنظامی شدن اوکراین، پذیرفتن شبه‌جزیره کریمه به‌عنوان بخشی از قلمرو روسیه و به رسمیت شناختن مناطق دو جمهوری خودخوانده لوهانسک و دونتسک در شرق اوکراین از سوی این کشور، به‌عنوان دو جمهوری مستقل بود.
ولودیمیر زلنسکی، رییس‌جمهور اوکراین، درباره تمامیت ارضی و استقلال اوکراین موضعی اصولی دارد. با وجود این، او محتاطانه اظهار تمایل کرده است تا درباره موضوع بی‌طرفی مذاکره کند. حدود یک‌ماه‌ونیم پیش، زلنسکی در انتقاد از ناتو اعلام کرد که به‌رغم سیاست در باز ناتو، اوکراین نمی‌تواند از چهارچوب این در وارد شود. البته زلنسکی کاملا حق دارد از ناتو انتقاد کند. چرا که ناتو تنها عضویتی در آینده‌ای دور و نامعلوم را به اوکراین وعده داده است.
پوتین ابتدا در سال ۲۰۰۸ فرصتی برای مجازات گرجستان که خواهان عضویت در ناتو بود دید و سال ۲۰۱۴ هم به سراغ اوکراین که می‌کوشید از محور روسیه فاصله بگیرد، رفت. اقدامات آمیخته به ابهام ناتو پیرامون عضویت گرجستان و اوکراین در این اتحاد بود که دست روسیه را برای حمله علیه این کشورها باز گذاشت.
به نوشته فارین‌پالیسی «اتخاذ موضع بی‌طرفی از سوی اوکراین، حملات آتی روسیه به این کشور را دفع نخواهد کرد.»
ایده «بی‌طرف کردن» ملل حامی غرب همسایه روسیه همیشه راه موردعلاقه پوتین برای دفع تاثیر غرب بر کشورهایی که او حوزه سلطه خود می‌بیند بوده است. پوتین می‌دانست که اوکراین عضو ناتو نخواهد شد؛ اما هدف او همواره دیدن اوکراینی غیردموکراتیک و شکست‌خورده بود که برای سیاست خود به روسیه تکیه بکند. پوتین از اینکه مردم روسیه شاهد اوکراینی باثبات، غربی، توسعه‌یافته، آرام و موفق باشند هراسان است. پوتین نمی‌تواند چنین اوکراینی را از مردم کشور خودش پنهان کند.
فارین پالیسی اضافه کرده «ایده بی‌طرفی سوییس و اتریش شاید خوشایند باشد اما داستان اوکراین فرق می‌کند. هر دو کشور اتریش و سوییس توانسته‌اند در حالی که به عضویت ناتو درنیامده‌اند، دموکراسی‌هایی سعادتمند و قدرتمند بسازند. اما برای پوتین، بی‌طرفی اوکراین به‌معنای محروم کردن این کشور از عضویت آتی در ناتو نیست؛ قصد او نابودی حاکمیت و آینده دموکراتیک اوکراین است.»
در این یادداشت آمده «برخلاف ظاهر واژه «بی‌طرفی»، این کلمه برای اوکراین یک رمز ورود برای بازگشت به محور روسیه است. زلنسکی می‌داند که «بی‌طرفی» به‌سبک روسی صلحی برای اوکراین به ارمغان نخواهد آورد و روسیه هم برای عمل به تعهدات رسمی که به آنها اقرار می‌کند قابل‌اعتماد نیست. روسیه ده‌ها قرارداد بین‌المللی را که از سال ۱۹۹۱ به این سو امضا کرده است، نقض کرده است؛ تنها دو مورد از آنها، نقض آتش‌بس با گرجستان و معاهده مینسک با اوکراین است.»
سرگئی لاوروف، وزیر خارجه روسیه در یک مصاحبه اخیر به‌صراحت اعلام کرد که روسیه «عملیات نظامی» در اوکراین برای دور بعدی مذاکرات صلح معطل نمی‌گذارد و اشاره دم‌وبی‌دم روسیه به استفاده از سلاح هسته‌این شان می‌دهد که مسکو در پی اعمال یک فشار روانی بر متحدان ناتوست تا اتحاد اعضای آن را در هم بشکند.
به عقیده نویسنده فارن پالیسی «گرچه متحدان غربی اوکراین ممکن است وسوسه شوند تا اوکراین را به سمت تن در دادن به پیشنهادات روسیه هل دهند تا این جنگ تمام شود، با قتل‌عامی که در بوچا شاهد آن بودند از نظر اخلاقی نمی‌توانند اوکراین را فدا کنند و در تله «بی‌طرفی» روسیه بیفتند.»
فارن‌پالیسی نتیجه‌گیری کرده «تا زمانی که روسیه عقب ننشیند و در یک دیپلماسی معنادار درگیر نشود، سرنوشت جنگ اوکراین در میدان نبرد و نه بر سر میز مذاکره رقم زده خواهد شد.»
ایالات متحده، روز جمعه ۲۶ فروردین روایت اوکراین ازغرق شدن مسکوا را پذیرفت؛ یک مقام ارشد دفاعی آمریکا گفت که اوکراین دو موشک ضدکشتی نپتون به مسکوا شلیک کرده است.
اینکه دلیل غرق شدن مسکوا، موشک اوکراینی، بیکفایتی روسیه، بخت بد و یا ترکیبی از هر سه بوده باشد، همچنان محل بحث است اما آنچه که قطعی است این است که غرق شدن مسکوا، بزرگترین خسارت جنگی وارده به یک ناو دریایی طی ۴۰ سال گذشته محسوب می‌شود و همین کافی است تا سوالهایی برای مسکو و باقی برنامهریزان نظامی در سراسر جهان به وجود بیاید که ناآرامشان کند.
دلیل غرق شدن مسکوا چه بود؟
مسکوا روز پنجشنبه ۲۵ فروردین در ساحل اوکراین در دریای سیاه غرق شد.
اوکراین میگوید که مسکوا را با موشک ضدکشتی زده و شلیک موشک موجب ایجاد جرقههایی شده که به ترکیدن مهمات بار کشتی شده انجامیده است.
روسیه هم روایت خود را از این ماجرا دارد. بنا بر اعلام وزارت روسیه، منشا آتشسوزی که منجر به ترکیدن مهمات انبارشده در کشتی بود نامعلوم بوده و انفجارهای ناشی از آن به ساختمان کشتی آسیب زده و مسکوا در حالی که به سمت بندری نزدیک یدککشی میشده، غرق شده است.
بر اساس گزارش خبرگزاری تاس روسیه بهنقل از منبعی بدون نام، خدمه کشتی همه به بندر سِواستوپول در شبه‌جزیره کریمه منتقل شدهاند. تاس درباره شمار نیروهای نجاتیافته از کشتی جزئیاتی منتشر نکرد.
رزم ناو مسکوا به انواع سلاح ضدکشتی و ضدحملههوایی مجهز بود و تفنگ دریایی، اژدر یا همان بمب زیردریایی و سیستمهای دفاع موشکی هم بار آن بود؛ این یعنی مسکوا میزان انبوهی از مهمات منفجره حمل می‌کرد.
دو مقام ارشد ایالات متحده که در جریان ارزیابی اخیر اطلاعاتی آمریکا از مسکوا بودند به سیانان گفتند که این رزم‌ناو در زمانی که غرق شد، سلاح هسته‌ای حمل نمیکرده است.
آخرین باری که کشتی جنگی به این عظمت غرق شد کی بود؟
آخرین بار در روز دوم ماه مه سال ۱۹۸۲ و در جریان جنگ فالکلند بود که زیردریایی «اچاماس کانکرر» ارتش بریتانیا، نبردناو ژنرال بلگرانو ارتش آرژانتین را غرق کرد.
ژنرال بلگرانو هماندازه مسکوا بود. هر دو رزم‌ناو بهطول حدود ۱۸۲ متر، قابلیت حمل ۱۲ هزار تنی داشتند. اما خدمه کشتی ژنرال بلگرانو تقریبا دو برابر و ۱۱۰۰ نفر بود. خدمه کشتی مسکوا ۵۰۰ تن بود.
روسیه شمار تلفات و جراحاتی که در جریان غرق شدن رزم‌ناو مسکوا روی داده منتشر نکرده است. اما غرق شدن نبردناو ژنرال بلگرانو جان ۳۲۳ تن از خدمه این کشتی را گرفت.
از دست دادن مسکوا برای مسکو چقدر تمام می‌شود؟
بیشترین تاثیر غرق شدن مسکوا بر روحیه ارتش روسیه خواهد بود؛ مسکوا گل سرسبد ناوگان روسیه در دریای سیاه و یکی از مشهودترین داراییهای این کشور در جنگ اوکراین بود. اگرچه روسیه با وسواس خبرهای جنگ اوکراین را پوشش می‌دهد، غیاب ناگهانی کشتی به آن عظمت بهسادگی قابل پنهان کردن نیست.
بهباور تحلیگران نظامی، غرق شدن مسکوا، فارغ از اینکه اوکراین آن را غرق کرده باشد و یا در صورت یک حادثه روی داده باشد، اطمینان درباره توانایی روسیه در جنگ اوکراین را زیر سوال خواهد برد.
اما در اینکه غرق شدن مسکوا چه تاثیری بر جنگ اوکراین دارد بین تحلیلگران محل اختلاف است.
صاحب‌نظران در موسسه مطالعات جنگ می‌گویند که از دست دادن مسکوا برای روسیه، نسبتا ناچیز است. چرا که این رزم‌ناو بیشتر برای حملات با موشک کروز، به مراکز لجستیک و میدانهای هوایی اوکراین استفاده میشد و روسیه روی زمین هم سامانههایی دارد که همان کار را انجام می‌دهد.
تحلیلگران در این موسسه می‌گویند که اگر موشک اوکراینی باعث غرق شدن مسکوا شده باشد، نیروی دریایی روسیه باید در عملیات این کشور بازاندیشی کند؛ کشتیهایش را از قلمرو اوکراین دورتر کند و دفاع هواییاش را هم از نو بچیند.
